اهداف سیاسی و اجتماعی خاص برای تأثیرگذاری بر افکار عمومی: بازیگران دولتی یا گروه‌های سیاسی از اخبار جعلی به عنوان ابزاری استراتژیک برای تضعیف مخالفان، ایجاد شکاف در جامعه، یا تغییر جهت‌گیری‌های عمومی نسبت به یک موضوع خاص استفاده می‌کنند. این شامل عملیات نفوذ اطلاعاتی (Information Warfare) می‌شود.
تکامل فناوری‌های تولید محتوا: ظهور هوش مصنوعی مولد (Generative AI) امکان تولید متن، تصویر و ویدئوهای بسیار واقع‌گرایانه (Deepfakes) را فراهم آورده است که تشخیص آن‌ها توسط چشم انسان تقریباً ناممکن شده است.
نشانه‌های خبر غیرواقعی
تشخیص خبر جعلی نیازمند یک رویکرد انتقادی و سیستمی است. در اینجا به نشانه‌های هشداردهنده‌ای که باید در مواجهه با هر محتوایی به آن‌ها توجه کرد، اشاره شده است:
۱. بررسی منبع و اعتبار منبع خبر نامشخص یا مشکوک است: وب‌سایتی که نام دامنه آن کمی متفاوت از رسانه‌های بزرگ است (مثلاً افزودن کلماتی مانند “فوری” یا استفاده از پسوندهای عجیب). عدم وجود اطلاعات تماس و مجوزهای رسمی: یک رسانه معتبر همیشه اطلاعات تماس، آدرس دفتر و مجوزهای رسمی فعالیت خود را در دسترس قرار می‌دهد.
۲. محتوای متنی و لحن تیتر اغراق‌آمیز یا هیجانی دارد (Clickbait): استفاده از علائم تعجب فراوان، کلمات مطلق (همیشه، هرگز، کاملاً اشتباه) و عباراتی مانند “شوکه‌کننده”، “فوری” یا “نمی‌توانید باور کنید”. اشتباهات فاحش املایی و نگارشی: رسانه‌های حرفه‌ای دارای ویراستار هستند؛ وجود اشتباهات مکرر در متن یک پرچم قرمز بزرگ است. جزئیات مبهم یا بدون استناد رسمی ارائه می‌شود: خبر مدعی اطلاعات محرمانه‌ای است اما هیچ نامی از مقام مسئول یا منبع موثق ذکر نمی‌کند (مثلاً: “گفته می‌شود…” یا “برخی منابع آگاه خبر دادند…”).
۳. استفاده از شواهد بصری استفاده از نقل‌قول‌ها یا تصاویر یک‌طرفه: محتوا فقط نظرات یک گروه خاص را منعکس کرده و طرف مقابل را نادیده می‌گیرد. کیفیت پایین تصاویر یا ویدئوها: اگرچه Deepfake ها پیشرفته شده‌اند، اما بررسی اولیه تصاویر می‌تواند نشان دهد که آیا آن‌ها به صورت دستی برش داده شده‌اند، یا حاوی ناهنجاری‌های بصری کوچک هستند که نشان‌دهنده دستکاری نرم‌افزاری است.
خبر جعلی یک تهدید جدی برای جامعه‌ی اطلاعاتی امروز است که می‌تواند بنیان‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را هدف قرار دهد. مقابله با آن نیازمند همکاری سه‌جانبه میان رسانه‌ها، آموزش عمومی و هوشیاری فردی است. هر کاربر باید یاد بگیرد که پیش از اشتراک‌گذاری هر خبر، به یک “بازدارنده” در برابر انتشار اطلاعات نادرست تبدیل شود. این هوشیاری فردی، کلید اصلی در مدیریت این چالش است. در این مسیر، خبرگزاری صداوسیما با ارائه‌ی آموزش‌های رسانه‌ای مستمر، ترویج تفکر انتقادی، و تولید محتوای معتبر و قابل استناد، می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامت اطلاع‌رسانی و تقویت جامعه‌ی آگاه ایفا نماید. هوشیار باشید، قبل از اشتراک‌گذاری، حقیقت را جستجو کنید.
