احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب

به گزارش خبر گزاری صدا و سیما مرکز خراسان رضوی ،کمتر کسی می دانست این روستای 1600 خانواری که به قمصر خراسان معروف است، بیش از نیم قرن در پرورش گل محمدی سابقه دارد و مردمش برروی چه حجمی از استعداد زمین نشسته اند.

حال آنکه فرخد، روستایی است با سابقه سیصد ساله (تاریخ نگاره های حک شده بر سنگ قبرهای قدیمی روستا گواه آن است)، دارای جاذبه های طبیعی و تاریخی مانند قنات کهنسال و سه طبقه، قلعه قدیمی، باغ های انگور که محصولش قبلا شهره روزبازارها و میادین مشهد بود، چنار هزارساله و مهمتر از همه باغ های گل محمدی که عطر شامه نواز آن هر عاشق گل و گلابی را در موسم بهار به خود فرا می خواند.

این گمنامی ادامه داشت تا اینکه مردم فرخد خواستند تغییر کنند و این خواستن، تغییر داد روزگار آنها را.

• گام اول رونق قمصر خراسان

همه چیز از سال 94 کلید خورد، پنج سال قبل؛ فرخدی ها در آن سال بساط اولین دوره جشنواره گل محمدی را با حضور 360 مهمان و مدعوینی صاحب منصب برپا کردند؛ با هدف نشاط اجتماعی و اقتصادی و توسعه روستایی و گردشگری.

روستائیان فرخد در همان سال به شکرانه پایان غربت 50 ساله گل های محمدی، بخشی از برداشت گل و گلاب خود را به آستان قدس رضوی اهدا و دعا کردند سطح زیر کشت 100 هکتاری این محصول دوباره به 300 هکتار سال های قبل برگردد.

این جشنواره استارتی شد برای اتفاقات پیش رو. جشنواره ای که با استقبال بی نظیر مردم روبرو شد و پر بود از فرصت های طلایی؛ از جمع آوری گل و توزیع در میان مهمانان تا ارسال 80 لیتر گلاب برای شست و شوی مضجع شریف امام رضا(ع).

احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب

از سال 94 همزمان با قدر و قیمت دادن به ثروت خدادادی این دیار، زمین های گل محمدی فرخد یک به یک احیا شدند؛ هرچند مشکلات یکی دو تا نبود؛ از قیمت ارزان بر گلها گذاشتن تا نبود صنایع تبدیلی در این منطقه، از کمبود آب کشاورزی تا حمایت نشدن کشاورزان.

قبلا همه اینها باعث می شد کشاورزان فرخدی توجیهی برای افزایش سطح زیرکشت گل محمدی نداشته باشند و برخی حتی تغییر کاربری داده یا محصول دیگری کشت می کردند.

یکی از کشاورزان فرخدی در اینباره به ما می گوید: مردم غیر از ساکنان روستا و چند شهر و روستای اطراف چیزی زیادی از کشت گل محمدی در روستای ما نمی دانستند و نتیجه، فروش گل بود بیشتر به یک کارخانه معروف تولید گلاب.

قاسمی می گوید: چند سالی است کشاورزان فرخدی فهمیده اند چه اشتباهی می کردند زمین های گل محمدی خود را می فروختند و الان فروش زمین خیلی کمتر شده است.

• گل هایی که سرگردان جاده ها نبود

در سال های قبل در فصل برداشت گل روزانه حدود 250 تن گل محمدی از فرخد راهی کاشان می شد؛ ولی امسال دیگر هیچ گلی از باغات روستا، سرگردان جاده ها نبود و قمصر اصلا گل های فرخد را به خود ندید. 

از سوی دیگر در حالیکه بخش عمده ای از موفقیت تولیدکنندگان گل محمدی در قمصر به دلیل صنایع تبدیلی است، در فرخد این امر مساله ای غریب بود اما فرخدی ها سعی کردند به این مشکل هم فائق آیند.

یکی از کشاورزان گلکار در مقایسه این سالها، توضیح می دهد: پارسال ما دو دیگ سنتی گلابگیری در سطح روستا داشتیم اما امسال دو دیگ صنعتی با ظرفیت 70 تا 90 کیلو گل اضافه شد و در کنار آن 20 دیگ سنتی دیگر هم کار گلابگیری را انجام دادند.

خیبری ادامه می دهد: پارسال فقط دو خانواده در کار گلاب گرفتن بودند ولی امسال 12 خانواده این کار را انجام دادند و امید داریم سال دیگر به تعداد این 12 خانواده باز هم اضافه شود.

فروش گل خام به کارخانه هایی که گلاب یکی از محصولاتشان است، از دیگر معضلات مردم فرخد در سال های قبل بود.

رییس شورای اسلامی روستا در اینباره می گوید: قبلا این کارخانه ها هرکیلو گل خام باز شده را  5/5 تا 6 هزارتومان از کشاورز می خریدند و این قیمت چند سال بی هیچ تغییری بر گل های ما گذاشته می شد، حال آنکه پول کارگر، آبیاری، کود، سمپاشی و سایر هزینه ها بیشتر از این می شد.

امیرخانی افزود : امسال فرخدی ها زیر بار منت کارخانه داران نبودند؛ گل خیلی کمتری به کارخانه ها فروختیم و نکته مثبتش این بود که قیمت هر کیلو گل هشت هزارتومان تعیین شد که رقم پایینی مثل سال های قبل نیست.    

او می گوید: علاوه بر این، مشتری های کوچک زیادی (که به آنها چکنه می گویند) هم داشتیم که این مشتری های خرد بین چند ده تا چند صد کیلو از ما گل خریدند و مجموعا 500 کیلو گل به آنها فروختیم؛ به اینها مشتری های آشپزخانه دار را اضافه کنید که امسال تنها همین ها یک تن گلاب از ما خریدند.

وی افزود: امسال دیگ های برپا شده در فرخد سه شیفت کار کردند و هر 7 ساعت یک بار پر و خالی می شد؛ این در حالی است که در فرخد فقط گلاب نوع سنگین تولید می شود یعنی از هر یک کیلو گل، یک کیلو گلاب تولید می شود.

احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب

کار برداشت گل در فرخد هرسال از نیمه اردیبهشت تا نیمه خرداد انجام می شود و این زمان یعنی کار شبانه روزی برای 100 خانوار کشاورز و گلکار فرخدی، مردم این روستا از هر یک هکتار زمین های گل محمدی خود 3 تا 6 تن گل برداشت می کنند؛ حتی برخی گلکاران نمونه روستا امسال تا 11 تن گل از یک هکتار برداشت کردند.

دو محصول فرخد یعنی "غنچه گل" و "گل باز شده" هم مشتری مخصوص دارد، غنچه ها را بیشتر فروشندگان گیاهان دارویی، قهوه خانه ها و مردم می خرند و گل های باز شده را کارخانه داران و گلابگیرها؛ برخی هم گلاب تولیدی روستا را می خرند مانند آشپزخانه داران و رستوران داران.

به گواه آمارها، امسال زمین زیر کشت گل محمدی به 180 هکتار رسید ولی مردم فرخد امید دارند کم کم به 300 هکتار سال های دور هم برسد.

• خریداران و گردشگران کم کم از راه رسیدند

احیای زمین های گل محمدی و قدر و قیمت دادن به این ثروت خدادادی، نتیجه دیگری هم داشت و آن آمار بالای بازدید کننده و گردشگر از این روستای زیبای طبیعت کلات بود.

برگزاری چهار پنج دوره جشنواره گل محمدی در موسم برداشت گل طی سال های اخیر و اطلاع رسانی در رسانه های مختلف، تا حدود زیادی فرخد و گل و گلاب این دیار را به مردم روستاها، شهرها و حتی استان های همجوار شناساند.

نتیجه این شد که فرخد امسال میزبان مهمانان زیادی بود؛ در فاصله یک ماهه برداشت گل تعدادی قابل توجهی به صورت شخصی یا گروه هایی مانند کارمندان، طبیعت گردان و  زنان خانه دار در قالب تورهای گردشگری به فرخد آمدند و با دست های پر و معطر برگشتند.

یک راننده که در مسیر مشهد کلات تردد دارد، می گوید: حتی با وجود شرایط کرونایی، باز هم جمعه ها در جاده کلات ترافیک به سمت فرخد سنگین بود.

یکی از اعضای شورای اسلامی روستا آمار می دهد: امسال حدود 100 هزار نفر در زمان برداشت گل از این روستا بازدید کردند و این بازدیدها و خریدهای مشتریان، کام گلکاران را مانند عطر محصولشان خوش کرد و جنبه های دیگری از زندگی در این روستا را به مردم سایر نقاط شناساند.

در کنار این بازدیدکنندگان گروه های زیادی از مراکز علمی و دانشگاهی شهرهای خراسان رضوی مانند نیشابور، سبزوار، فریمان و یکی، دو استان همسایه هم آمده بودند تا برای کشت نمونه، نهال ببرند.

احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب احیای قمصر خراسان با عطر گل و آبروی گلاب

حالا مردم فرخد باور کرده اند که قمصر خراسان هستند و باید میراث اجدادی شان را روی سرشان بگذارند و اجازه ندهند عطر این گل های صورتی از کوچه های روستایشان رخت بربندد.

• قمصر خراسان را دریابیم

اما فرخد برای رسیدن به روزهایی بهتر از این، مسیر طولانی در پیش دارد.

یکی از ساکنان روستا می گوید: متاسفانه ما مکانی برای پذیرایی از مهمانان نداریم؛ تنها اقامتگاه بوم گردی روستا به باغ تالار تبدیل شد و اکنون برای تاسیس یک اقامتگاه جدید، به دنبال مورد مناسب می گردیم؛ حتی برای بیش از شش هزار جمعیت ساکن در فرخد یک سالن ورزشی یا پارک هم نداریم.

رنجنامه مردم فرخد کوتاه و مختصر نیست؛ توسعه نیافتن شبکه برق، نبود گذرگاه های عابرپیاده از عرض جاده، انتشار آلودگی کارخانه آسفالت واقع در روستا، سرویس دهی ناقص اتوبوسرانی، تخلیه زباله های کارگاه های شهرک صنعتی در اراضی کشاورزی، مشکلات بهداشتی، امنیتی و مخابراتی، افزایش بافت مسکونی و ... که اینها حل و رفع نمی شود جز با همت مردم و مسوولان.

رییس شورای روستا می گوید: چند سالی است مهاجرت از شهر به این روستا برای سکونت و نه تولید و کشاورزی، باعث شده معضلاتی مانند رشد قارچ گونه ویلاها و منازل شخصی، تغییر کاربری باغات و مزارع، آب دزدی و ایجاد انشعاب های غیرمجاز از مخزن آب شرب فرخد، را بیشتر از قبل شاهد باشیم.

امیرخانی تاکید می کند: هرچند تلاش ساکنان روستا بیشتر این است که گل محمدی را از مهجوری درآورند و در سایه توسعه صنعت گلابگیری، مشکلات روستا را هم یکی یکی حل و رفع کنند. 

به گفته او، تبلیغ ناکافی، نبود خودباوری و اجماع میان گلکاران، عرضه نشدن محصول به نام فرخد در بازارهای داخلی، فقدان صنایع تبدیلی، جای خالی نظارت و آموزش برای تبدیل کشت سنتی به صنعتی، حمایت نکردن از کشاورز، قیمت پایین گل و گلاب تولیدی، کم آبی و عدم مدیریت آب، همه و همه مانعی جدی برای ترویج و توسعه صنعت گلابگیری و در نهایت توسعه روستاست.

از او درباره پیشنهاد حجت الاسلام بحرینی نماینده مردم مشهد در مجلس شورای اسلامی مبنی بر تعیین یک برند گلاب برای قمصر خراسان، هم پرسیدیم.

امیرخانی توضیح می دهد: در این باره با یک شرکت در تهران مذاکراتی داشتیم که هنوز به نتیجه نرسیده ایم ولی این موضوع مدنظر است؛ چرا که باور داریم کیفیت گلاب ما اگر بالاتر و بهتر از قمصر کاشان نباشد، کمتر هم نیست.

او افزود : سه سالی می شود که یک شرکت تعاونی به نام "گل و گیاهان دارویی و گل محمدی شهرستان مشهد" در فرخد تاسیس کرده ایم که تا جلب اعتماد مردم برای مشارکت و رسیدن به اهداف موردنظر، راه زیادی در پیش داریم. 

• امید به روزهای خوش عطر آینده 

غصه های قمصر خراسان آنقدر نیست که امید به روزهای خوش آینده را کمرنگ کند، این را مردم فرخد می گویند؛ هرچند آنها همه همت و تلاششان را برای توسعه و تعالی روستا به کار گرفته اند و در این راه، بوته های گل های محمدی و گلاب خوش عطر حاصل تلاش زنان و مردان روستا به کمکشان آمده است.

اکنون به لطف وجود همین گلبرگ های صورتی، عطر زندگی و سازندگی جای غبار فراموشی را در کوچه باغ های خاکی فرخد گرفته است.

نویسنده: مریم اکبری