تو به تقصیر خود (بخش اول)

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز اصفهان؛ پس از بعد از ظهر جمعه، ۹ اسفند ۹۸ که کرونا چراغ فوتبال را خاموش کرد، بحث‌ها و گفتگو‌های گونه گونی درباره سرنوشت لیگ درگرفت که به بخشی از آن‌ها در گزارش «لطفا تمامش کنید» پرداخته شد. پس گرچه لیگ برتر فوتبال تعطیل شد، اما داغ شدن تنور اتهامی که نوک پیکان آن در دو سه سال گذشته و خصوصا روز‌های تعطیلی فوتبال، به سمت قهرمان این سال‌های فوتبال ایران نشانه رفته است؛ در فضای حقیقی و مجازی به کرات محسوس و ملموس بود. آری، «مهندسی نتایج» واژه ویژه‌ای است که خصوصا بعد از صعود سرخ پوشان ایران به فینال لیگ قهرمانان آسیا در سال ۲۰۱۸ و جَست و خیز‌های کم سابقه برخی از وزارتخانه‌ها و نهاد‌ها برای از دست خارج نشدن جامی که قرار بود در تهران برگزار شود، کم کم ورد زبان برخی از اهالی فوتبال شد. مثلا وزیر وقت آموزش و پرورش در پاسخ به درخواست برخی از دانش آموزان برای تعطیل شدن مدارس در روز بازی رفت فینال نوشت: «تعطیلی مدارس که ممکن نیست؛ اما از مدیران محترم می‌خواهم چنانچه امکانات لازم را داشته باشند، شرایط پخش مسابقه را در مدارس فراهم کنند. با تشویق میلیون‌ها دانش آموز، ان شاالله نماینده ایران عزیز با پیروزی به کشور بازخواهد گشت.»

سرمربی سپاهان، در گفتگو با برنامه تهران ورزشی رادیو تهران در آذر ۹۷ گفته بود: «اگر یک پنجره نقل و انتقالات بسته شده و آن هم خارجی و روی اشتباهات مدیران بوده که دلیل نمی‌شود که همه پنجره‌ها برای این تیم باز شود.» اشاره قلعه نویی به ماجرای محرومیت پرسپولیس از دو پنجره نقل و انتقالاتی بود که باعث شد سرخ‌ها تا یک سال نتوانند با هیچ بازیکن جدیدی قرارداد ببندند؛ ولی با همان داشته ها، به عنوان سومین تیم ایرانی بعد از سال ۲۰۰۲ پس از سپاهان و ذوب آهن به فینال لیگ قهرمانان آسیا رسید. امیر قلعه نویی در ادامه گفت: «ما ۱۵ تیم برای یک جام بازی می‌کنیم و پرسپولیس هم برای یک جام.» این سخنان، فارغ از صحت و سقم شان و با هر هدفی که بیان شده باشد، نتوانست در مسیر سرخ‌ها خللی ایجاد کند؛ در آن سال، سپاهان با ۴ امتیاز کمتر از سرخ‌ها دوم شد. درباره عوامل موفقیت پرسپولیس می‌توان گزارش‌های جداگانه‌ای تهیه کرد؛ اما آنچه آشکار یا لااقل قابل تامل است، اینکه دوام این موفقیت‌های پیاپی در فوتبال ایران به دلیل بی سابقه بودن، برای عده‌ای قابل پذیرش نبود؛ به طوری که پرسپولیس به رقیب یا دشمن مشترک رقبایی تبدیل شد که تا پیش از آن شاید حتی حاضر نبودند سر یک میز جمع شوند.

زمان رخ نمایی «مهندسی» معمولا کی است؟
لیگ نوزدهم از تاریخ ۳۱ مرداد ۹۸ آغاز شد و سرخ‌های پایتخت در همان هفته‌های ابتدایی مقابل تراکتورسازی و سپاهان و پدیده و حتی نفت مسجد سلیمان باختند؛ این نتایج به مثابه آغاز دوران افول سرخ‌ها آن هم پس از سه سال درخشش در فوتبال ایران تلقی می‌شد. اما آن‌ها قافیه را نباخته و به ترمیم ضعف‌های خود پرداختند و بنای بلند برنده شدن را ساختند. شاید بتوان گفت که سخن از مهندسی نتایج در چنین ایامی کمتر خودنمایی می‌کرد؛ سپاهان در صدر بود و مدعیان دیگر در پی این تیم می‌تاختند.

سرخ‌ها از آغاز لیگ امسال تا پایان هفته هفتم و از ۲۱ امتیاز ممکن تنها ۱۲ امتیاز گرفتند؛ در حالی که طلایی پوشان زاینده رود با همین تعداد بازی، ۱۷ امتیاز به کیسه امتیازات ریختند و تنها ۴ امتیاز را از دست دادند. اما تا پایان نیم فصل اول، تساوی‌های بیشتر سپاهان در مقایسه با پرسپولیسی که بردهایش افزایش یافته بود، باعث نزدیکتر شدن سرخ‌ها به صدرنشین زردپوش و حتی جا گذاشتن این تیم شد.

تساوی، دست انداز مسیر سپاهان
اما آنچه باعث اختلاف ۱۰ امتیازی سپاهان با پرسپولیسی شد که در هفته‌های اول، چهار باخت را متحمل شده بود، نتایج نیم فصل دوم است. با شروع نیم فصل دوم، پرسپولیس و سپاهان ۶ بار دیگر به میدان رفتند؛ یعنی از هفته شانزدهم تا بیست و یکم.
سرخ‌ها در هفته شانزدهم، پارس جنوبی را بردند و زرد‌ها شاهین شهرداری بوشهر را. در هفته هفدهم، سرخ‌ها تراکتور را شکست دادند، اما زرد‌ها در تبریز برابر ماشین سازی دو امتیاز مهم را از دست دادند. در هفته هجدهم، هر دو تیم تهرانی و اصفهانی، به ترتیب برابر حریفان خوزستانی به پیروزی رسیدند. در هفته نوزدهم، پرسپولیس در شهرآورد تهران مساوی کرد و سپاهان مقابل نفت مسجد سلیمان دو امتیاز دیگر از دست داد. در هفته بیستم، بازی جنجالی و رو در روی سپاهان و پرسپولیس با حکم کمیته انضباطی و رای استیناف سه بر صفر به نفع سرخ‌ها اعلام شد. در هفته بیست و یکم هم، پرسپولیس شهرخودرو را برد و سپاهان در شهرآورد اصفهان برابر ذوب آهن به تساوی رسید.
به این ترتیب، پرسپولیس از ۶ بازی برگزار شده در نیم فصل دوم که چهار مسابقه هم با تیم‌های بالانشین بود، موفق شد ۱۶ امتیاز کسب کند؛ در واقع، پرسپولیسی‌ها به جز بازی شهرآورد، در تمام بازی‌ها برنده از بازی خارج شدند. در حالی که سپاهان نیمی از امتیازات ممکن را آن هم مقابل حریفان نه چندان قوی از دست داد و با پا پس کشیدن از جدال با پرسپولیس، ۳ امتیاز را به حساب برادر تهرانی شان واریز کردند و در کل، فقط ۹ امتیاز اندوختند. پس سپاهان در نیم فصل دوم و در درون زمین مسابقه ۷ امتیاز کمتر از پرسپولیس امتیاز جمع کرد. اگر بازی جنجالی برگزار نشده این دو تیم هم برگزار می‌شد، این اختلاف امتیاز کمتر یا بیشتر می‌شد و یا کلا تغییری خاصی با تساوی اتفاق نمی‌افتاد، ولی تاثیری در صدرنشینی سرخ‌ها نداشت. اما آن بازی برگزار نشده باز باعث وارد آمدن هجمه‌های فراوان به پرسپولیس شد؛ چه، علاوه بر سپاهان، تراکتور و استقلال هم خود را متضرر می‌شمردند و هیچ کدامشان اعلام چنین نتیجه‌ای را برنمی تافتند؛ مثلا فرهاد مجیدی، سرمربی استقلال از متضرر شدن تیم‌های استقلال، تراکتور و شهرخودرو و سایر مدعیان از ماجرا‌ی بازی سپاهان با پرسپولیس سخن به میان آورد و گفت: «تمام مدعیان قهرمانی منتظر نتیجه این بازی بودند. باید با طراحان این اتفاق‌ها شدیدترین برخورد را کرد.»

یک سوزن به خود، یک جوالدوز به دیگران
رای کمیته انضباطی مبنی بر ۳ بر ۰ شدن مسابقه الکلاسیکوی ایران و تایید آن از سوی استیناف فدراسیون، گرچه واکنش‌های مختلفی در پی داشت، اما بودند کسانی که عیب را در درون تیم خود جست و جو کنند و مشکل را به زمین و آسمان ربط ندهند. مثلا محسن یزدخواستی، پیشکسوت فوتبال اصفهان به خبرگزاری صداوسیما می‌گوید: «سپاهان با اتفاقی که جلوی پرسپولیس افتاد، از کورس قهرمانی عقب ماند. سپاهان تیمی سازمان یافته و مردمی است.»
وی مشخص شدن نتایج در خارج از زمین خصوصا در آن بازی کذایی را قبول ندارد و می‌گوید: «پرسپولیس با داوران داخل زمین آمده. اگر قرار بود بازی انجام نشود، باید از ۲۴ ساعت قبل از بازی اعلام می‌کردند؛ نه اینکه همه بیایند داخل زمین و تیم میزبان نیاید. زمانی که بروم داخل زمین و گل بزنم، کجا می‌توان مهندسی اش کرد؟ در هر رقابتی ممکن است اتفاقاتی به نفع یا به ضرر تیمی اتفاق بیفتد. داوری همانقدر که به نفع پرسپولیس بوده به ضررش هم تمام شده. نظمی که سپاهان دارد، هیچ تیمی ندارد و این تیم بر اساس اصول بنا نهاده شده. البته داوران به تیم‌های پرتماشاگرتر ناخودآگاه گرایش پیدا می‌کنند که در تمام دنیا وجود دارد.»
به راستی، حتی اگر داور هم یاور حریف باشد، آیا تیم خودی نمی‌تواند آن قدر قوی باشد که بر داور یا عوامل خارج از زمین، البته اگر واقعی باشند، غلبه کند؟ آن هم تیمی مثل سپاهان که به قول مسعود تابش، مدیرعامل سابق این تیم هم اکنون حدود ۸۰ رشته و ۳ هزار ورزشکار به اسم این تیم به میدان می‌روند و از نظر عِده و عُده جزو سرآمدان ورزش ایران است. پس پشت این حرف‌ها و هدف واقعی آن گفته‌ها چیست؟

آیا مهندسی نتایج مساوی با نپذیرفتن مسوولیت است؟
«مهندسی لیگ از نگاه من فقط یک بهانه برای پوشاندن ضعف‌های فنی تیم هاست.» این را یکی از ورزشی نویسان استان که از افشای نام ابا دارد، بیان می‌کند و ادامه می‌دهد: «یک مثال ساده میزنم؛ پرسپولیس در شروع فصل لیگ پانزدهم در انتهای جدول قرار داشت، اما بازی‌های با کیفیتی ارائه داد و خودش را به کورس قهرمانی رساند، اما آخر فصل نتوانست قهرمان شود، آن هم به دلیل تفاضل گل کمتر. در آن لیگ، اشتباهات داوری زیادی در بازی‌های این تیم رخ داد؛ حالا آیا قرمز‌ها باید مدعی می‌شدند که لیگ مهندسی شده؟ یا فصل قبل، پرسپولیس در هفته‌های پایانی، ۷ تساوی پی در پی گرفت؛ به نحوی که هر کدام از رقبا اگر بازی‌های خودشان رو با برد پشت سر می‌گذاشتند، مانع قهرمانی سرخ‌ها می‌شدند. اما در عمل چه اتفاقی رخ داد؟ اشتباهات داوری در لیگ ما زیاد هست، اما باید قبول کرد این اشتباهات تعمدی نیست؛ ایراد اصلی به ضعف ساختار داوری ما و کمیته داوران برمی گردد؛ کمیته داوران در طول سال‌های اخیر نتوانسته داوران قوی تربیت کند.»
وی با انتقاد از رویه زشتی که در فوتبال کشور پدید آمده می‌گوید: «نپذیرفتن ضعف‌های فنی خود و فرار به جلو تبدیل به رویه اغلب تیم‌ها شده است. پرسپولیس در فصل جاری اسیر بحران‌های مختلفی شد؛ تغییرات کادر فنی و مدیریتی زیادی را تجربه کرد؛ با این حال توانست از توانایی‌های فنی خود استفاده کند و در صدر جدول قرار بگیرد. نگاهی به بازی سپاهان مقابل تیم‌های صنعت نفت، ذوب آهن و... بیندازید؛ سپاهان جزو پر مهره‌ترین تیم‌های حال حاضر لیگ است، اما این تیم در خط حمله به شدت به استنلی وابسته است؛ تک سیستمه بودن سپاهان و وابستگی این تیم به استنلی هم تقصیر پرسپولیس است؟ چه کسی باعث شد سپاهان مقابل پرسپولیس بازی نکند و سه امتیاز حساس را از دست دهد؟»

مهندسی؟ اصلا معنی مهندس را بلدند؟
این گفته‌ها را می‌توان به سایر تیم‌ها هم تسری داد؛ خصوصا تیم‌های متولی که خرجهای شان زیاد است؛ اما در عمل، محصولی درو نمی‌کنند. حسینعلی کلانی که از تحصیل کردگان و پیشکسوتان فوتبال کشور است، درباره مهندسی نتایج می‌گوید: «مهندس به کسی اطلاق می‌شود که اجرا کننده است. این‌ها اصلا نمی‌دانند مهندسی یعنی چه؟ داوری که آن وسط قضاوت می‌کند، نمی‌آید شرافت خود را در این راه پایمال کند؛ حتی اگر به تیمی تعلق خاطر داشته باشد. بعضی از افرادی که تعصب دارند، این حرف‌ها را می‌زنند. در زمان ما هم مثلا اگر داوری تعلقات آبی یا قرمز داشت، با سوت خطا شرافت حرفه‌ای اش را زیر سوال نمی‌برد.»

خب، تعدادی را نظر بر این استوار است که فلان وزیر به رنگ سرخ تمایل دارد و علت قهرمانی‌های سرخ‌ها را به این علاقه ربط می‌دهند. صرف نظر از اینکه آیا این ادعا درست است یا غلط، نظر این پیشکسوت فوتبال را جویا می‌شوم. وی می‌گوید: «هیچ وقت کسی علایق شخصی خود را در کار و حرفه اش دخیل نمی‌کند. وزیر هم نمی‌تواند به سبب کار و حیثیت خود رنگی کار کند. وزیر نماینده مردم است. رییس جمهور هم گرچه به یک حزب ویژه تعلق دارد، اما بعد از انتخابات برای آبادانی تمام کشور تلاش می‌کند. وزیر به تنهایی تصمیم نمی‌گیرد و مشاور دارد. دیکتاتوری نیست که وی هرچه بخواهد بتواند انجام دهد. در شرکتی که خود فرد موسس آن است هم وی نمی‌تواند نظرات خود را اعمال کند؛ چون هیات مدیره و هیات امنا دارد.»
نگاهی به لیگ‌های اروپایی هم نشان می‌دهد که گرچه برخی از تیم‌ها خود را از دیگر تیم‌ها جدا ساخته و تافته جدا بافته شده اند، اما چنین سخنانی که مثلا فدراسیون تعیین کننده نتایج است؛ یا فلان تیم به وزارت منسوب است، محلی از اعراب ندارد. مثلا از علیرضا مرزبان، که یک مربی ایرانی_آلمانی است، درباره بایرن مونیخ سوال می‌پرسم. بایرن مونیخ که در ۷ دوره اخیر بوندس لیگای آلمان قهرمان شده و در فصل جاری بخت مسلم قهرمانی است (احتمالا با ۶ امتیاز از ۴ بازی آینده). آیا بایرن هم به کمک دست‌های پشت پرده متهم می‌شود؟ «هرگز» پاسخ وی است و در ادامه می‌گوید که به نتایج مهندسی شده اعتقادی ندارد؛ از نظر وی شاید ۲۰ سال پیش، به دلیل نبود نظارت مطلوب و تلویزیون و... چنین امکانی وجود داشته، اما اکنون این گونه نیست؛ هرچند شاید گاهی سوتی به اشتباه به نفع یا ضرر تیمی به صدا درآید.

خلاصه آنکه شاید مفروض سستی نباشد اینکه گفته شود بین جایگاه تیم‌ها و به جریان انداختن مهندسی نتایج ارتباط مستقیمی وجود دارد. مثلا اکنون که پرسپولیس با اختلاف ۱۰ امتیاز در صدر جدول است، فضای حقیقی و مجازی مملو از واژگانی، چون «تیم حکومتی»، «وزیر سرخ» و «نتایج مهندسی» است. در حالی که وقتی تیم‌های دیگر به صدر می‌روند، این زمزمه‌ها کمتر می‌شوند. اصلا یک سوال مهم: تیم‌هایی که سابقه قهرمانی در همین لیگ برتر را دارند، چطور می‌توانند به آتش مهندسی نتایج بدمند؟ آیا آن‌ها در لیگ دیگری قهرمان شده اند؟ آیا اگر زین پس و حتی در لیگ امسال بتوانند قهرمان شوند، باز هم سخن گفتن از مهندسی نتایج را ادامه می‌دهند؟ صدای نوای حافظ گوش جان هر اهل دلی را می‌نوازد؛ خاصه آنجا که می‌گوید:

تو به تقصیر خود افتادی از این در محروم

از که می‌نالی و فریاد چرا می‌داری؟