سیل گیر‌هایی که رفیق شفیق خاکند!

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز گیلان؛ گاهی با نهال کاری، کپه کاری و بذر پاشی علوفه در مقابل دانه های درشت و سنگین باران های کوهستان سینه سپر می کنند، گاهی با انباشت سنگ های فنس پوش شده، خاکِ پر شیب و سُست ِ کنار رود را محکم به آغوش می کشند و در مواقعی هم با چپرهای سیمی، دیواره ها و بندهای بتنی، غرور و خروش بی امان امواج را در هم می شکنند تا زور آب، به خاک نرسد و گل و لای به راه نیفتد؛ طرح های آبخیزداری که به گفته کارشناسان، گاه در مسیر آب و گاه در دل خاک، راه را بر سیلاب می بندند.

سرپرست معاونت فنی و آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان در تشریح تاثیر اجرای طرح های آبخیزداری در جلوگیری از وقوع سیلاب می گوید:  انجام عملیات آبخیزداری در هر هکتار، از فرسایش و رسوب بطور میانگین 5تن خاک جلوگیری می کند.

فریور نقوی با بیان اینکه ایجاد پوشش گیاهی در بالا دست و حوزه آبخیز باعث می شود، سرعت و قدرت قطره های باران در برخورد با شاخ و برگ گیاهان گرفته شود افزود: با این کار، روان آب ها در سر شاخه های رودخانه های منتهی به زمین های جلگه ای مهار شده و از فرسایش و رانش خاک که به طور عمده با فشارِ ِحجم زیاد آب، در زمین های میان بند و پایین دست رخ می دهد، جلوگیری می شود.

آنطور که او می گوید: با ایجاد بندهای کنترل سیل و رسوب، دیواره های حایل و چپرگذاری در مسیر جریان آب، می توان ضمن کنترل سرعت گل و لای و جلوگیری از وقوع سیلاب، از تجمع رسوب در رودخانه ها، پشت سدها و تالاب ها جلوگیری کرد؛ طرح هایی که اجرای آن باعث شد این استان، از سیلاب احتمالی اول سال، جان سالم به در ببرد و البته از شدت خرابی ها و سیلاب بارش های کم سابقه هفته پیش هم بکاهد.

آنطور که اداره کل هواشناسی گیلان اعلام کرد: بارندگی هفته پیش در گیلان، از لحاظ میزان بارش در 50سال گذشته کم سابقه بود؛ بطوری که در مدت ۱۵ساعت در املش250میلی ‌لیتر باران بارید این درحالی است که در بیش از 10 استان کشور، سالانه کمتر از 250میلی متر باران می بارد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان می گوید: اگر طرح های آبخیزداری در برخی از مناطق پر خطر گیلان که بیشتر مستعد سیلابی شدن است، اجرا نمی شد، عواقب بیشتری دامنگیر گیلان می شد. 

محسن یوسف پور البته معتقد است باید به تناسب اجرای طرحهای آبخیزداری در بالادست، ساماندهی و مهندسی رودخانه ها در پایین دست هم اجرا شود، طرح هایی که مستلزم اعتبارات بسیاری است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان یکی از دلایل سیلابی نشدن مسیرهای مستعد وقوع سیل در عید نوروز امسال در گیلان را اجرای عملیات آبخیزداری در بالا دست دانست و گفت: پس از بارندگی های نیمه اول فروردین، مقادیر زیادی رسوبات در پشت سازه  های گابیونی در مناطقی که عملیات آبخیزداری در آن اجرا شده بود، انباشته شد. 

محسن یوسف پور با اشاره به اینکه پارسال اعتبار ویژه ای از محل صندوق توسعه ملی برای اجرای طرحهای آبخیزداری گیلان اختصاص یافت گفت: این اعتبار با احتساب اعتبارات مشارکت استانی، 20میلیارد تومان بود که دست مان را در اجرای طرح های آبخیزداری در 25حوزه از 51حوزه آبخیز گیلان گرفت.

وی با بیان اینکه امسال برای اجرای طرحهای آبخیزداری، از محل صندوق توسعه ملی 30میلیارد تومان اعتبار ملی و 10میلیارد تومان هم اعتبار مشارکت استانی اختصاص یافت گفت: از 4ماه پیش، اجرای طرح های آبخیزاری را در 16حوزه آبخیز، در کنار بررسی و به روز رسانی 25 طرح پارسال، به دست گرفته ایم. 

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان در تشریح آثار اجرای طرح های آبخیزداری در 4ماه گذشته در گیلان هم گفت: سازه هایی که در این مدت در قالب طرح آبخیزداری در حوزه های مستعد سیل گیلان ایجاد شده، افزون بر اینکه از ورود رسوبات به پایین دست و جاری شدن سیلاب جلوگیری کرده اند، با جمع کردن آن در یک نقطه پُر شیب، از شیب زمین هم کاسته و سرعت حرکت آب و شسته شدن خاک را کـُند تر کرده است. 

محسن یوسف پور در پاسخ به این سوال که چرا با وجود اجرای طرح های آبخیزداری در بالادست باز هم هفته پیش، شاهد طغیان برخی از رودخانه ها و آبگرفتگی در 9شهرستان گیلان بودیم گفت: اگر طرح های آبخیزداری در بالادست اجرا نمی شد، سیلاب از بالادست با شدت بسیار به پایین دست می آمد و میزان خسارتها و آسیبهای ناشی از بارندگی اخیر،  10تا20 برابر بود و فاجعه به بار می آمد.

وی افزود: اگرچه اختصاص و روند تامین اعتبارات آبخیزداری در 2سال اخیر نسبت به گذشته بسیار مطلوب است و از 3تا4 میلیارد تومان اعتبار سالانه، به 10برابر معادل  30تا40 میلیارد تومان رسیده اما به نسبت اعتبارات و وسعت طرح های آبخیزداری نیاز به نیرو و امکانات داریم.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان می گوید: البته مشارکت استانی در تامین اعتبارات در سالهای اخیر بسیار خوب بوده اما انتظار داریم، این کمکها به ویژه در بخش اعتبارات هزینه ای دست کم برای تامین حق ماموریت نیروها، بیشتر شود؛ اگرچه می دانیم مشکل تامین اعتبار مشکلی کشوری است و بضاعت استان هم در این باره کم است. 

محسن یوسف پور افزود: برای حل مشکل تامین نیرو، سازمان جنگل ها و مراتع کشور با برگزاری آزمون و از محل جذب استخدام رسمی، 35نیروی کارشناسی را تا چند ماه دیگر در اختیار اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان قرار می دهد تا مشکل تامین نیرو در این باره تا حدودی مرتفع شود. 

آنطور که او می گوید: سازمان جنگلها و مراتع کشور، افزون بر تامین نیرو، 9خودروی مناسب عبور از مناطق سخت گذر و جنگلی را هم برای سرکشی و بررسی حوزه های آبخیز گیلان اختصاص داده است. 

مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری گیلان معتقد است طرحهای آبخیزداری باید به طور مستمر در حوزه های آبخیز اجرا و طرحهای اجرا شده هم زیر ذره بین باشد؛ چراکه ممکن است در پُشتِ بندهای سیل گیر، پس از وقوع بارش های شدید، گل و لای انباشته شود و به این ترتیب جلوی مسیر آب را بگیرد و دیواره های رود را تخریب کند؛ فرآیندی که سیلابی به مراتب شدیدتر به راه خواهد انداخت، برای همین باید مناطق خطرپذیر در مکان هایی که آبخیزداری در آن اجرا شده، شناسایی و عملیات تکمیلی در آنجا اجرا شود.

محسن یوسف پور می گوید: برای زیر نظر گرفتن این حوزه ها، افزون بر سرکشی کارشناسان آبخیزداری، تلاش می کنیم از ظرفیت اهالی برای گزارش وضعیت حوزه هایی که در آن عملیات آبخیزداری انجام شده، بهره بگیریم و از طرفی با استفاده از مشارکت  ساکنان هر 51حوزه آبخیز؛ به ویژه تعاونی های فراگیر و اتحادیه ها جنگل و مرتع، عملیات بیولوژیکی آبخیزداری از جمله ایجاد و حفظ پوشش گیاهی، این کار را در بالادست توسعه دهیم.

وی افزود: برای استفاده از مشارکت بیشتر مردم، براساس بند "ب" ماده 29 قانون احکام دائمی برنامه های توسعه دولت، در واگذاری برخی از پروژه های مرتع و جنگل، مسیر مناقصه را طی نمی کنیم و به جای پیمانکاران، این طرحها را به تشکل های محلی چون تعاونی ها برای عملیاتی چون چپربندی، کپه کاری، کشت و حفظ نهال واگذار می کنیم. 

مدیرکل منابع طبیعی وآبخیزداری گیلان می گوید: مردم به ازای کشت درختان مثمر و غیرمثمر، کپه کاری و بذر پاشی علوفه، افزون بر انجام عملیات آبخیزداری، می توانند با مشارکت در طرحهای مرتعداری و جنگلداری، از این درختان و علوفه، بهره برداری و دوباره پوشش گیاهی در آن ایجاد کنند.

دهیار روستای کوتِه کومِه شهرستان آستارا، یکی از مناطقی که در آن از مشارکت مردم برای اجرای طرحهای آبخیزداری استفاده می شود، از شیب این منطقه کوهستانی و رانشی بودن بخشی از زمین های این روستای 180خانواری می گوید.

یدالله هجرتی با اشاره به اینکه تا 2سال پیش، با هر بارندگی در منطقه، سیلاب به راه می افتاد و زمین رانش می کرد افزود: پارسال، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان در 6منطقه از حاشیه رودخانه کوته کومه، عملیات گابیون بندی انجام داد؛ کاری که باعث شد با وجود بارش شدید هفته پیش، برخلاف سال های قبل، سیلابی به راه نیفتد. 

او اگرچه از اجرای عملیات آبخیزداری راضی است اما در عین حال معتقد است؛ این عملیات باید در بخش های دیگر این روستا، به ویژه مکان هایی که شیب زمین زیاد است، انجام شود.

دهیار روستای کوته کومه افزود: مردم منطقه پای کارند و با بذر پاشی، حفظ پوشش گیاهی، رعایت تقویم چرا و جلوگیری از تخریب خاک، تلاش می کنند در اجرای طرح های آبخیزداری مشارکت کنند. 

آنسو در شرق گیلان، دهیار روستای لسبوی رودسر می گوید: بعد از سیل پاییز پارسال، در 4منطقه از این روستا، گابیون بندی و عملیات آبخیزداری برای کنترل سیل انجام شد که 70خانوار منطقه در اجرای این طرح مشارکت کردند. 

حسن حبیبی افزود: مجموعه عواملی چون فنس کشی و گابیون بندی، نهال کاری، بذر پاشی و بهره برداری به موقع، درست و اصولی دامداران از پوشش گیاهی مرتع، باعث شده با بارندگی اخیر، سیلی به راه نیفتد.

وی می گوید: اهالی روستا، حواس شان به سیل بندها هست و هر جا رسوبات انباشته شده ببیند، به دهیاری اطلاع می دهند تا کارشناسان آبخیزداری را خبر کنیم؛ اگرچه در پُشت برخی از این گابیون ها، مقادیری گل و لای انباشته شده است.

دهیار روستای لسبوی رودسر با با بیان اینکه هر جا که عرصه ها به مردم واگذار شده، پوشش گیاهی غنی دارد و سیلاب راه به جایی نمی برد افزود: برخی از دامداران غیر بومی 3تا4 ماه، بیش از موعد مقرر ِمجوز بهره برداری، دام های خود را در مناطق بالا دست نگه می دارند و پوشش گیاهی خاک را از بین می برند که لازم است نظارت بیشتری صورت گیرد. 

به راه نیفتادن سیلاب در برخی مناطق بالادست که اوایل پاییز سال های گذشته، تنه شان به تنه سیلاب خانمان برانداز خورد، حکایت از این دارد که آبخیزداری به معنای واقعی، نبض سیلاب در بالادست را در دست دارد و بی شک توسعه این طرحها و نیز نظارت و وارسی طرحهای اجرا شده، در کنار جلب بیشتر مشارکت های مردمی می تواند، خاک مناطقی که سیل خیزند را جان سخت تر و آب را به طی کردن مسیر طبیعی اش، مجبور کند.

راهبردی که اگر رویه شود، گیلان پر باران، سیلاب کمتری به خود خواهد دید.