پخش زنده
امروز: -
گزارش مکتوب؛
آیین‌های محرم در هرمزگان
محرم که می‌آید، مساجد و تکایا، حسینیه و مهدیه‌ها همه رنگ عزا به خود می‌گیرند و خیابان‌ها و کوچه‌ها خبر از غم و اندوه می‌دهند.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز خلیج فارس؛ مردم استان هرمزگان نیز هرساله با آغاز ماه محرم با برپا کردن خیمه‌ها و آذین‌بندی هیئت‌ها، سیاه بندی تکیه‌گاه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها و نصب پرچم‌های عزا بر در منازل، خود را برای عزاداری و سوگواری سالار شهیدان و یاران باوفایش آماده می‌کنند.
شور محرم همه را به حسینیه‌ها می‌کشاند از هر قوم و روستایی که در استان هست برای خوشان هیئتی برپا کرده اند.
بیش از ۳۰ هیات قومی و غیر بومی از شهرستان‌های مختلف کشور و از قوم‌های کرد و لر و عرب و ترک در بندرعباس دایر است که هر کدام آیین و سنتی را با خوشان آورده اند.
برخی از آیین‌های سنتی که مردم هرمزگان در ایام محرم برگزار می‌کنند، به علت سبک خاص برگزاری و تاریخش در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
شور محرم همه را به حسینیه‌ها می‌کشاند از هر قوم و روستایی که در استان هست برای خوشان هیئتی برپا کرده اند.
بیش از ۳۰ هیات قومی و غیر بومی از شهرستان‌های مختلف کشور و از قوم‌های کرد و لر و عرب و ترک در بندرعباس دایر است که هر کدام آیین و سنتی را با خوشان آورده اند.
برخی از آیین‌های سنتی که مردم هرمزگان در ایام محرم برگزار می‌کنند، به علت سبک خاص برگزاری و تاریخش در فهرست آثار معنوی کشور به ثبت رسیده است.
اکنون ۱۲ مراسم عزاداری سنتی در استان برگزار می‌شود که ۶ مراسم ثبت معنوی ملی شده است.
سینه زنی نشسته، علم گردانی، علم شویی، پخت حلیم جُم، چکچکو (سنگ زنی) و تعزیه خوانی ثبت ملی شده اند. این آیین ها در نقاط جغیرافیایی مختلف هرمزگان و حتی در جزایر پراکنده اند.
سینه زنی نشسته، علم گردانی، علم شویی، پخت حلیم جُم، چکچکو (سنگ زنی) و تعزیه خوانی ثبت ملی شده اند. این آیین ها در نقاط جغیرافیایی مختلف هرمزگان و حتی در جزایر پراکنده اند.
آیین علم شویی
در روز دوم محرم عزاداران حسینی در بندرعباس ۱۲ علم را برای شستشو به دریا می‌برند و پس از شستن لباس‌های رنگی به تن این چوب‌ها می‌کنند و در روز عاشورا این لباس‌ها را در می‌آورند به گفته محلی‌ها به اصطلاح این علم‌ها را شهید می‌کنند در هنگام شستشو عزداران امام حسین به بهانه نذری دادن این علم‌ها را به منازلشان دعوت می‌کنند.
این مراسم عزاداری علم شویی نام دارد. برخی‌ها معتقدند این علم‌ها ۵۰۰ سال پیش از دریا گرفته شده اند.
این تنها یکی از مراسم‌های عزاداری سنتی در منبر گپ بندرعباس یا حسینیه دوازده امام است. در گوشه و کنار استان هرمزگان مراسم‌های عزاداری متنوعی برگزار می‌شود که تلفیقی از فرهنگ و سنت مردم منطقه است.
در روز دوم محرم عزاداران حسینی در بندرعباس ۱۲ علم را برای شستشو به دریا می‌برند و پس از شستن لباس‌های رنگی به تن این چوب‌ها می‌کنند و در روز عاشورا این لباس‌ها را در می‌آورند به گفته محلی‌ها به اصطلاح این علم‌ها را شهید می‌کنند در هنگام شستشو عزداران امام حسین به بهانه نذری دادن این علم‌ها را به منازلشان دعوت می‌کنند.
این مراسم عزاداری علم شویی نام دارد. برخی‌ها معتقدند این علم‌ها ۵۰۰ سال پیش از دریا گرفته شده اند.
این تنها یکی از مراسم‌های عزاداری سنتی در منبر گپ بندرعباس یا حسینیه دوازده امام است. در گوشه و کنار استان هرمزگان مراسم‌های عزاداری متنوعی برگزار می‌شود که تلفیقی از فرهنگ و سنت مردم منطقه است.
هرمزگان با آیین‌های متنوع سوگواری از کانون‌های عزاداری سنتی محرم در کشور است.
بسیاری از این آیین های سنتی در مراوده تجاری با شیعیان هند در 500 سال پیش به هرمزگان وارد شده اند.
سینه زنی دایره‌ای، سینه زنی نشسته، علم گردانی، علم شویی، پخت حلیم جُم، چکچکو (سنگ زنی)، حجله گردانی، چاووشی خوانی و تعزیه خوانی از مهمترین مراسم‌های عزاداری سنتی در هرمزگان است.
علم گردانی میناب
یکی از علمداران مینابی می‌گوید: مراسم علم گرانی پیغمبر با قدمتی ۴۰۰ ساله در روز پنجم محرم در میناب برگزار می‌شود که ۲ علم پیغمبر (ص) و صاحب الزمان (عج) در ۲ حسینیه جداگانه همزمان بسته می‌شود.
"بسته می‌شود" اصطلاحی است که به پیچیدن پارچه‌های رنگی به چوبه علم گفته می‌شود.
عباس صمدی می‌افزاید: این مراسم از ساعت ۱۵ روز پنجم محرم شروع شده، علم در آب رودخانه غسل داده می‌شود و علم‌های دیگر به استقبال آمده و مراسم تا غروب ادامه پیدا می‌کند و در عصر همان روز کسانی که نذری دارند گوسفند قربانی می‌کنند و نُقل، گل، سکه و گلاب بر آن‌ها می‌پاشند.
آیین علم شمشیری قشم
علم شمشیری قشم از دیگر مراسم شاخص در هرمزگان است.
مدیرعامل انجمن میراث داران فرهنگ هرمزگان می‌گوید: علم شمشیری از سنت‌های ۹۰۰ ساله در حیدرآباد قشم است که در روز هفتم محرم مردم علم ها را از حسینیه بیرون آورده و به روستای‌های اطراف قشم برده می‌شود.
اسحاق برخوردار زاده می‌افزاید: این برنامه با مراسم خاص و با پای پیاده از راه بیابان به شهر برگردانده می‌شود.
وی می‌گوید: محبان حضرت علی (ع) با پای پیاده علم شمشیری را از مسجد علی ابن ابیطالب (ع) شهر قشم به روستای حمیری قشم در فاصله ۱۱ کیلومتری می‌برند و بعد از ظهر در میان استقبال زنان و مردان بسیاری که برای نذر گوسفند به پیشواز می‌آیند، به مکان اصلی اش باز می‌گردانند.
چاووشی خوانی، سنگ زنی، روضه خوانی نشسته از دیگر مراسم عزاداری در هرمزگان است .
پیرغلامان حسینی و تداوم شور حسینی
عزاداری های سنتی از قرن ها پیش با همت و تلاش پیرغلامان حسینی تداوم داشته اند و امروز نیز مهمترین حامیان و مدیحه سرایان و تعزیه خوانان در این بخش نیز پرغلامان هستند.
۵۰۰ پیر غلام حسینی در استان نیز در تداوم روضه خوانی‌ها نقش داشته اند.
پیر غلام پور عبداللهی می‌گوید: بیش از ۲۰ هزار بیت شعر از مرثیه سرایان گذشته به عنوان گنجینه‌ای غنی در اختیار مداحان و روضه خوانان حسینی قرار دارد.
عمر بالای ۵۰ سال و تلاش در برگزاری مراسم عزاداری حسینی از شاخص‌های انتخاب پیر غلام است.
عزاداری‌های سنتی درهرمزگان کمتر از دیگر مناطق کشور دستخوش تغییر و تلفیق با سبک‌های جدید شده اند.
پژوهشگر آیینی می‌گوید: بیشتر مراسم عزاداری‌های سنتی در کشور دچار دگرگونی شده اند، اما بن مایه و محتوی اصلی عزاداری‌های سنتی در هرمزگان مانند گذشته و بدون تغییر مانده است.
رضایی می‌افزاید: بر اساس تحقیقات صورت گرفته اشعار عزاداری‌های سنتی در هرمزگان مانند مراسم‌های عزاداری در دربار صفویه در ۵۰۰ سال پیش است و هیچ گونه تغییری نکرده است.
بر اساس نوشته‌های محمد کاظم کازرونی شاعر قاجاری عزاداری‌های سنتی در منطقه جنوب کشور رواج داشته است.
در کتاب" از خلیج فارس تا خلیج فارس" سدید السلطنه نویسنده هرمزگانی نیز سابقه این عزاداری مربوط به قرن‌های هفتم و هشتم هجری قمری ذکر شده است.
مراسم عزاداری‌های سنتی در هرمزگان از پیش از محرم و با مراسم سنگ زنی در بندرعباس آغاز می‌شود و تا سیزدهم محرم ادامه دارد.
در مراسم سنگ زنی عزاداران از اول تا پایان دهه محرم با ۲ قطعه سنگ و یا چوب کوچک (به شکل مربع یا دایره) اجرا می‌شود. به طوری که عزاداران سنگ‌ها را به هم کوبیده و در واقع نام چک چکو نیز از صدای به هم خوردن سنگ‌ها گرفته شده است.
۵۰۰ پیر غلام حسینی در استان نیز در تداوم روضه خوانی‌ها نقش داشته اند.
پیر غلام پور عبداللهی می‌گوید: بیش از ۲۰ هزار بیت شعر از مرثیه سرایان گذشته به عنوان گنجینه‌ای غنی در اختیار مداحان و روضه خوانان حسینی قرار دارد.
عمر بالای ۵۰ سال و تلاش در برگزاری مراسم عزاداری حسینی از شاخص‌های انتخاب پیر غلام است.
عزاداری‌های سنتی درهرمزگان کمتر از دیگر مناطق کشور دستخوش تغییر و تلفیق با سبک‌های جدید شده اند.
پژوهشگر آیینی می‌گوید: بیشتر مراسم عزاداری‌های سنتی در کشور دچار دگرگونی شده اند، اما بن مایه و محتوی اصلی عزاداری‌های سنتی در هرمزگان مانند گذشته و بدون تغییر مانده است.
رضایی می‌افزاید: بر اساس تحقیقات صورت گرفته اشعار عزاداری‌های سنتی در هرمزگان مانند مراسم‌های عزاداری در دربار صفویه در ۵۰۰ سال پیش است و هیچ گونه تغییری نکرده است.
بر اساس نوشته‌های محمد کاظم کازرونی شاعر قاجاری عزاداری‌های سنتی در منطقه جنوب کشور رواج داشته است.
در کتاب" از خلیج فارس تا خلیج فارس" سدید السلطنه نویسنده هرمزگانی نیز سابقه این عزاداری مربوط به قرن‌های هفتم و هشتم هجری قمری ذکر شده است.
مراسم عزاداری‌های سنتی در هرمزگان از پیش از محرم و با مراسم سنگ زنی در بندرعباس آغاز می‌شود و تا سیزدهم محرم ادامه دارد.
در مراسم سنگ زنی عزاداران از اول تا پایان دهه محرم با ۲ قطعه سنگ و یا چوب کوچک (به شکل مربع یا دایره) اجرا می‌شود. به طوری که عزاداران سنگ‌ها را به هم کوبیده و در واقع نام چک چکو نیز از صدای به هم خوردن سنگ‌ها گرفته شده است.
اصالت فرهنگی در عزاداری های سنتی
حفظ اصالت فرهنگی و نظم از ویژگی‌های اصلی سوگواری سنتی است.
در این مراسم به ترتیب قرآن خوانی، سینه زنی نشسته، سنگ زنی، سینه زنی ایستاده و تعزیه برگزار می‌شود.
مراسم عزاداری‌های سنتی اکنون در ۴۰ حسینه و هیات بندرعباس برگزار می‌شود که مهمترین این هیات‌ها منبرگپ (بزرگ)، منبر پشت شهر و مغ ناخا (نخل ناخدا) است.
دبیر شورای هیات‌های مذهبی هرمزگان هم می‌گوید: نظم در برگزاری مراسم مهمترین ویژگی این عزاداری هاست که از قرن‌ها پیش تاکنون ادامه یافته است.
هادی عرب می‌افزاید: سه رکن عزادرای سنتی تعزیه، روضه و مرثیه است که با نظم و ترتیب از چند قرن پیش تاکنون ادامه داشته است.
رضایی پژوهشگر آیینی نیز می‌گوید: عزاداری‌های سنتی بر گرفته از اصالت فرهنگی و دینی ایرانیان است و از شعر‌ها و مرثیه‌ای افراد شاخص استفاده می‌شود.
وی می‌افزاید: در روضه‌های قدیمی به رشادت‌ها و قهرمانی‌های ائمه بیشتر توجه می‌شود و اشعار نیز متناسب با جایگاه اهل بیت است.
این پژوهشگر می‌افزاید: در گذشته‌ای نه چندان دور استفاده از ساز‌های موسیقی مانند سرنا، دهل و دستگاه‌های ابوعطا و شور باعث ایجاد هیجان و سوزآوا‌ها در این مراسم می‌شده است.
عزاداری حسینی به شیوه گذشته اکنون در همه مرحله‌های تعزیه و روضه خوانی و مرثیه خوانی در استان اجرا می‌شود.
حفظ اصالت فرهنگی و نظم از ویژگی‌های اصلی سوگواری سنتی است.
در این مراسم به ترتیب قرآن خوانی، سینه زنی نشسته، سنگ زنی، سینه زنی ایستاده و تعزیه برگزار می‌شود.
مراسم عزاداری‌های سنتی اکنون در ۴۰ حسینه و هیات بندرعباس برگزار می‌شود که مهمترین این هیات‌ها منبرگپ (بزرگ)، منبر پشت شهر و مغ ناخا (نخل ناخدا) است.
دبیر شورای هیات‌های مذهبی هرمزگان هم می‌گوید: نظم در برگزاری مراسم مهمترین ویژگی این عزاداری هاست که از قرن‌ها پیش تاکنون ادامه یافته است.
هادی عرب می‌افزاید: سه رکن عزادرای سنتی تعزیه، روضه و مرثیه است که با نظم و ترتیب از چند قرن پیش تاکنون ادامه داشته است.
رضایی پژوهشگر آیینی نیز می‌گوید: عزاداری‌های سنتی بر گرفته از اصالت فرهنگی و دینی ایرانیان است و از شعر‌ها و مرثیه‌ای افراد شاخص استفاده می‌شود.
وی می‌افزاید: در روضه‌های قدیمی به رشادت‌ها و قهرمانی‌های ائمه بیشتر توجه می‌شود و اشعار نیز متناسب با جایگاه اهل بیت است.
این پژوهشگر می‌افزاید: در گذشته‌ای نه چندان دور استفاده از ساز‌های موسیقی مانند سرنا، دهل و دستگاه‌های ابوعطا و شور باعث ایجاد هیجان و سوزآوا‌ها در این مراسم می‌شده است.
عزاداری حسینی به شیوه گذشته اکنون در همه مرحله‌های تعزیه و روضه خوانی و مرثیه خوانی در استان اجرا می‌شود.
تعزیه کانون عزاداری های سنتی
پیر غلام پور عبداللهی می‌گوید: تعزیه کانون و محور اصلی عزاداری‌های سنتی در هرمزگان است.
وی می‌افزاید: سابقه تعزیه در هرمزگان به ۷۰۰ سال پیش در زمان حضور تاجرانی از حیدرآباد هند در بندرعباس باز می‌گردد.
این پیر غلام می‌افزاید: هندی‌ها با برپایی حسینیه باعث رونق تعزیه در این خطه شدند.
اکنون ۱۹۰ هیات در هرمزگان مراسم تعزیه اجرا می‌کنند.
دوران طلائی شبیه خوانی در هرمزگان به عهد قاجاریه مربوط است و «میناب» به عنوان مرکز شیعیان از ۷۰۰ سال پیش محل اجرای این هنر مردمی بوده است.
حسینعلی قضائی (کذائی) شاعر آیینی و نسخه نویس دوران قاجار مشهور‌ترین نسخه نویس تعزیه در هرمزگان است.
میناب به عنوان زادگاه قضائی کانون اصلی تعزیه در هرمزگان است.
شهرستان میناب ۶۰ هیات تعزیه دارد.
روستا‌های نصیرائی و تیرور مهم‌ترین‌های آبادی‌های منطقه میناب هستند که تعزیه در آن اجرا می‌شود.
مراسم تعزیه در بندرعباس نیز در منبر‌های گپ، کرتی، برخورداری، پشت شهر و مُغ ناخا از رونق بیشتری برخوردار است. تعزیه در برخی از منبر‌ها (در بندرعباس به حسینیه منبر گفته می‌شود) ۱۰ شب و بعضی سراسر ماه محرم و صفر اجرا می‌شود. در روستا‌های اطراف بندرعباس هم تعزیه روستای «نانگ» مشهورتر است، در این روستا هر خانواده مسئول بخشی از اجرای تعزیه هستند.
رئیس انجمن تعزیه هرمزگان نیز می‌گوید: تعزیه در هرمزگان به علت استفاده از آوا‌های سنتی مبتنی بر نثر فارسی و شیوه اجرا با دیگر نقاط کشور فرق می‌کند.
هادی عرب می‌افزاید: تعزیه در هرمزگان درباره همه مسائل و حوادث و شخصیت‌های کربلا مانند شهادت یاران امام حسین، چاه کندن و حفر خندق اجرا می‌شود.
پیر غلام پور عبداللهی می‌گوید: تعزیه کانون و محور اصلی عزاداری‌های سنتی در هرمزگان است.
وی می‌افزاید: سابقه تعزیه در هرمزگان به ۷۰۰ سال پیش در زمان حضور تاجرانی از حیدرآباد هند در بندرعباس باز می‌گردد.
این پیر غلام می‌افزاید: هندی‌ها با برپایی حسینیه باعث رونق تعزیه در این خطه شدند.
اکنون ۱۹۰ هیات در هرمزگان مراسم تعزیه اجرا می‌کنند.
دوران طلائی شبیه خوانی در هرمزگان به عهد قاجاریه مربوط است و «میناب» به عنوان مرکز شیعیان از ۷۰۰ سال پیش محل اجرای این هنر مردمی بوده است.
حسینعلی قضائی (کذائی) شاعر آیینی و نسخه نویس دوران قاجار مشهور‌ترین نسخه نویس تعزیه در هرمزگان است.
میناب به عنوان زادگاه قضائی کانون اصلی تعزیه در هرمزگان است.
شهرستان میناب ۶۰ هیات تعزیه دارد.
روستا‌های نصیرائی و تیرور مهم‌ترین‌های آبادی‌های منطقه میناب هستند که تعزیه در آن اجرا می‌شود.
مراسم تعزیه در بندرعباس نیز در منبر‌های گپ، کرتی، برخورداری، پشت شهر و مُغ ناخا از رونق بیشتری برخوردار است. تعزیه در برخی از منبر‌ها (در بندرعباس به حسینیه منبر گفته می‌شود) ۱۰ شب و بعضی سراسر ماه محرم و صفر اجرا می‌شود. در روستا‌های اطراف بندرعباس هم تعزیه روستای «نانگ» مشهورتر است، در این روستا هر خانواده مسئول بخشی از اجرای تعزیه هستند.
رئیس انجمن تعزیه هرمزگان نیز می‌گوید: تعزیه در هرمزگان به علت استفاده از آوا‌های سنتی مبتنی بر نثر فارسی و شیوه اجرا با دیگر نقاط کشور فرق می‌کند.
هادی عرب می‌افزاید: تعزیه در هرمزگان درباره همه مسائل و حوادث و شخصیت‌های کربلا مانند شهادت یاران امام حسین، چاه کندن و حفر خندق اجرا می‌شود.
استان هرمزگان به عنوان گنجینه آیین‌های معنوی نیاز به مراقبت بیشتری برای حفظ و تداوم عزاداری‌های سنتی دارد.
استفاده از ساز‌های جدید و تقلید از سبک‌های وارداتی از استان‌های دیگر و نبود آموزش مهمترین تهدید عزاداری سنتی در هرمزگان است.
رئیس انجمن میراث داران معنوی هرمزگان می‌گوید: سنج و دمام دو ساز موسیقی هستند که با تقلید از سبک‌های مداحی در استان‌های بوشهر و خوزستان در استان رونق یافته اند.
اسحاق برخوردار زاده می‌افزاید: استفاده از موسیقی‌های پاپ و کلاسیک و اشعار سبک بویژه در مداحان جوان از دیگر آسیب هاست.
طرح پالایش مداحان از راهکار‌های اساسی برای حفظ عزاداری‌های سنتی است.
محمد زامیاد رئیس کانون مداحان هرمزگان می‌گوید: راه اندازی سامانه طوبی برای ساماندهی مداحان، برگزاری کلاس‌های آموزشی و بررسی محتوی و متن اشعار روضه‌های مداحان از برنامه‌های کانون برای تقویت عزاداری بومی است.
وی می‌افزاید: برای نخستین بار دوره آموزشی مداحی سنتی در هرمزگان پس از عاشورا برگزار می‌شود.
اکنون ۴۰ درصد عزاداری‌های در هرمزگان به شیوه سنتی است.
عزاداری سنتی برگرفته از اصالت و فرهنگ دیرینه شیعیان است که در هرمزگان کمتر از دیگر نقاط دستخوش تغییر محتوی و بن مایه بوده است. امیدواریم که کارشناسان دینی و مذهبی با اهمیت این مساله باعث احیای این عزاداری در دیگر نقاط کشور شوند.
**محمد امیرمحمدی
انتشار یافته: ۱
دوستان مرحوم قضایی که تنها اثرمنظوم «عمده المجالس نزدبنده است،(من کذایی)؟!!!رانفهمیدم ازکجا پیدا کرده اند؟شاید او بتمخر گرفته اند!!!ودرزمان ناصرالدین شاه میزیسته،شاعر،تاکید میکنم،شاعر هستند ،نه نسخه نویس. نظر شما