گام جدید آمریکا برای برتری راهبردی بر روسیه

گام جدید آمریکا برای برتری راهبردی بر روسیه با تعلیق اجرای پیمان  نیروهای هسته ای میانبرد

مقدمه

دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در28 مهر1397( 20 اکتبر 2018 ) اعلام کرد که آمریکا از پیمان "نیروهای هسته ای میانبرد" (آی ان اف)INF خارج خواهد شد. بهانه اصلی آمریکا برای خروج از این پیمان راهبردی و بسیار مهم، نقض مفاد آن بوسيله روسیه است.پس از آن "مایک پومپئو" وزیر خارجه آمریکا نیزدر 13 آذر 1397(4 دسامبر 2018) اعلام کرد که واشنگتن به مدت 60 روز پایبندی به پیمان  نیروهای هسته ای میانبرد را تعلیق خواهد کرد، تا مسکو ظرف این مدت تعهد عملی خود را به آن نشان دهد و در غیر این صورت از این پیمان خارج خواهد شد. "سرگئی ریابکوف" معاون وزیر امور خارجه روسیه در این زمینه اظهار داشت که  کاملا واضح است واشنگتن تصمیم خود را برای خارج شدن از محدودیت‌های در نظر گرفته شده در چارچوب پیمان "آی ان اف " گرفته و تنها به دنبال بهانه‌ای برای اجرای این خواسته است. به دلیل پیامدهای فوق العاده منفی خروج آمریکا از پیمان "آی ان اف"  بر ثبات راهبردی وامنیت بین المللی، مسکو  به عنوان طرف دیگر این پیمان راهبردی در باره لغو آن هشدار های جدی داده است. دستگاه سیاست خارجی روسیه و برخی مقامات ارشد آن در روز های نخست پس از اعلام تصمیم ترامپ در این باره موضع گیری کرده وآن را گامی در راستای یکجانبه گرایی و تلاش آمریکا برای تثبیت موقعیت خود به عنوان ابر قدرت جهانی تلقی کردند . روسیه بارها اعلام کرده که تا زمانی که آمریکا به این پیمان پایبند باشد، مسکو نیز مفاد آن را به طور دقیق رعایت خواهد کرد.

تعلیق اجرای پیمان

با انقضای این مدت ، مایک پومپئو وزیر امور خارجه آمریکا روز جمعه 12 بهمن(1 فوریه) ملزم نبودن به تعهدات مندرج در پیمان نیروهای هسته ای میانبرد را از سوي واشنگتن اعلام کرد.به گفته پومپئو ، آمریکا از روز شنبه 13 بهمن (۲ فوریه) به مدت ۱۸۰ روز اجرای پیمان نیروهای هسته ای میانبرد را به حالت تعلیق در می آورد و در صورت اجرا نشدنی تعهدات مد نظر در این پیمان از سوی روسیه ، پس از شش ماه از این پیمان به طور کامل خارج خواهد شد.  بدین ترتیب آمریکا به طور رسمی از اجرای تعهدات خود در چارچوب پیمان آی ان اف سر باز زد. دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا نیز با انتقاد از روسیه از آنچه که او عمل نکردن به تعهدات خود در پیمان موشک های هسته ای میانبرد نامید، گفت آماده مذاکره با روسیه برای کنترل تسلیحات است. ترامپ بار دیگر روسیه را به نقض "بدون مجازات" مفاد پیمان نیروهای هسته ای میانبرد متهم کرد و در عین حال گفت، خواهان مذاکراتی با هدف دستیابی به توافقنامه‌ای جدید برای کاهش این نوع سلاح‌هاست.

با این حال رئیس جمهوری آمریکا در موضع گیری دیگری موضع تندی علیه مسکو اتخاذ و اعلام کرد که قصد دارد گزینه‌هایی برای "واکنش نظامی" به منظور ممانعت از برتری نظامی روسیه در نتیجه نقض پیمان "آی ان اف" در نظر بگیرد. به گفته وی،  شرکای واشنگتن در پیمان ناتو از تصمیم وی برای خروج از پیمان "آی ان اف" حمایت می‌کنند، زیرا خطر ناشی از نقض این پیمان از سوی روسیه و همچنين خطراتی را درک مي کنند که در خصوص اشاعه تسلیحات به دلیل نقض مفاد این پیمان وجود دارد.ترامپ تاکید کرد، آمریکا از 2 فوریه تدابیر خروج از پیمان "آی ان اف "را جهت تکمیل فرایند خروج رسمی خود ازاین پیمان از اواسط سال 2019 در صورت تغییر نکردن رویه روسیه در این مدت آغاز خواهد کرد.

سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) بعد از اعلام تعلیق اجرای پیمان"آی ان اف "بلافاصله با صدور بیانیه‌ای از این اقدام امریکا استقبال کرد. با این حال اروپا واکنشی منفی در قبال این اقدام امریکا ابراز کرد. "فدریکا موگرینی" مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت،" اروپا نمی خواهد تبدیل به محلی برای تقابل ابرقدرت ها شود."

واکنش روسیه

این اقدام واشنگتن واکنش تند مسکو را به همراه داشت. از دیدگاه روسیه ، اقدام آمریکا در راستای سیاست کلی واشنگتن در زمینه خروج از پیمان های بین المللی صورت گرفته است. دولت ترامپ تاکنون از بسیاری از توافقات دوجانبه، چندجانبه و بین المللی خارج شده است. ماریا زاخارووا سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه با اشاره به خروج آمریکا از پیمان تغییرات آب و هوایی پاریس، سازمان یونسکو و توافق هسته ای با ایران گفت: خروج از قراردادهای بین المللی به بخشی از راهبرد آمریکا تبدیل شده است. در عین حال مسکو تاکید کرده که بر خلاف خواسته واشنگتن ، قصد نابود کردن سامانه‌های موشکی خود را ندارد و پیمان "آی ان اف" را نقض نمی کند. مقام‌های روسیه بارها عنوان کرده‌اند، برنامه امریکا برای خروج از این پیمان بسیار خطرناک بوده وموجب ورود همه جهان به مسابقه تسلیحاتی خواهد شد. دولت روسیه ،پس از برگزاری نشست ژنو که برای مذاکره نهایی در باره این پیمان بین معاونان وزارت خارجه روسیه و آمریکا انجام شد ، آمریکا را به «بدتر کردن اوضاع»در باره این پیمان متهم کرد و سرگئی ریابکوف معاون وزیر امورخارجه روسیه نیز تأکید کرد که کشورش به این پیمان پایبند بوده است.مسکو معتقد است که آرزوی دیرینه ایالات متحده خلع سلاح کامل روسیه است ودر این راستا خواهان اعمال انواع محدودیتها علیه توسعه موشکی این کشور است.

اتهامات متقابل

آمریکا و شوروی در دسامبر 1987 در واشنگتن پیمان "نیروهای هسته ای میانبرد" را امضا کرده و از ژوئن1988 به اجرا در آوردند. این پیمان، واشنگتن و مسکو را از استقرار موشک های بالستیک و کروز در اروپا منع می‌کند.هدف از این پیمان امحای موشک‌های هسته‌ای بالستیک و کروز و سکوهای پرتاب آن‌ها، با برد 500 تا 1000 و 1000 تا 5500 کیلومتر بود.

با افزایش اختلافات و تنش ها بین روسیه و آمریکا ،چند سال است که واشنگتن و مسکو یکدیگر را به پایبندنبودن به پیمان "نیروهای هسته‌ای میانبرد" متهم می‌کنند. آمریکا با توسل به بهانه نقض پیمان "آی ان اف" تحریم های جدید علیه شرکت های روسی سازنده موشک اعمال کرده است. واشنگتن با اين ادعا که ، روسیه موشکهای کروز"9 ام 729" را در اروپا مستقر کرده به نقض پیمان "آی ان اف" متهم کرده است.آمریکایی ها ادعا می کنند که برد موشک های کروز بیش از برد مقرر در پیمان آی ان اف یعنی 500 کیلومتر است در حالی که مسکو برد این موشک را 480 کیلومتر اعلام کرده است. مدل قبلی این موشک یعنی 9 ام 928 نیز بردی معادل 490 کیلومتر دارد. واشنگتن  همچنین قبلا اعلام کرده بود که در حال بررسی اقدامات متعددی برای مقابله با تخلف روسیه از پیمان "آی ان اف" است و از جمله این اقدامات ، تقویت سامانه های ضد موشکی و حتی استقرار موشکهای زمین پایه در اروپا است.

 روسیه نیز بارها آمریکا را به نقض  پیمان نیروهای هسته ای میانبرد متهم کرده است.مسکو ، طرح آمریکا برای توسعه و استقرار بمب های هسته ای جدید موسوم به بی 61 -12در اروپا را از موارد نقض این پیمان تلقی کرده است. روسیه همچنین اعلام کرده که واشنگتن با استقرار سامانه های ضد موشکی در اروپا مرتکب نقض اين پیمان شده است.به گفته روس ها، استقرار سكوهای پرتاب موشك ام کا -41 كه می تواند موشك های کروز میان برد از نوع" توماهاوك" Tomahawkپرتاب كند، نقض آشکار پیمان "آی ان اف" است. این سكوها درچارچوب سامانه های ضد موشکی ناتو و آمریکا در رومانی و لهستان مستقر شده اند. ادعاهای روسیه همچنین در مورد پهپادهای آمریکایی است که از دیدگاه مسکو تحت تعریف موشک‌های کروز قرار می گیرند که در پیمان نیروهای هسته‌ای میان برد آمده ودر اروپا مستقر شده اند.

جمع بندی

با تعلیق اجرای پیمان نیروهای هسته ای میانبرد از سوی آمریکا ، دولت ترامپ نه فقط توسعه و استقرار موشکهای بالستیک و کروز زمین پایه کوتاه برد و میان برد را از سر خواهد گرفت ، بلکه می توان پیش بینی کردکه واشنگتن این تسلیحات را بار دیگر در اروپا مستقر خواهد کرد که این اقدام به طور حتم واکنش مقابل روسیه را به دنبال خواهد داشت. این چشم انداز نگرانی شدید اروپایی ها را به دنبال داشته است.در واقع قاره اروپا بدین ترتیب به صحنه تقابل موشکی و هسته ای آمریکا و روسیه تبدیل خواهد شد.

به طور کلی واشنگتن به سوی مقابله فعال و مهار روسیه در زمینه های مختلف به ویژه در ابعاد نظامی گام برداشته است . از دیدگاه مسکو ،دولت ترامپ در راستای دکترین هسته ای جدید آمریکا خواهان ساخت و استقرار موشک ها و تسلیحات جدید هسته ای برای مقابله با تهدیدات ادعایی از جانب روسیه و چین است. در واقع با تعلیق اجرای پیمان آی ان اف ، زمینه لازم برای اجرای طرح های مد نظر دولت ترامپ برای توسعه موشکی و هسته ای فراهم خواهدشد. به نظر می رسد آمریکا به دنبال بهانه ای است تا بتواند  آزادانه وبدون هیچ محدودیتی به توسعه تسلیحات هسته ای جدید بپردازد.ترامپ دراین زمینه اعلام کرد: آمریکا تسلیحات هسته ای اش را توسعه خواهد داد، مگر اینکه روسیه و چین توسعه تسلیحات هسته ای شان را متوقف کنند.

مساله دیگری که در این زمینه اهمیت دارد این است که هر چند اروپایی ها نیز مانند آمریکایی ها معتقدند که روسیه پیمان آی ان اف را نقض کرده، اما راه حل این مساله را نه خروج از این پیمان، بلکه مذاکره برای وادار کردن مسکو به رعایت مفاد آن می دانند .واقعیت این است که ادامه این پیمان به صورت کنونی نه مد نظر غرب و نه مسکو است .از دیدگاه واشنگتن باید چین نیز که بشدت مشغول توسعه سامانه های موشکی کوتاه برد و میان برد است به این پیمان بپیوندد. اما از نگاه روس ها نیز باید کشورهای هسته ای اروپا یعنی فرانسه و بریتانیا نیز به این پیمان بپیوندند.

 در عین حال موضع سخت مسکو در قبال اعلام خروج آمریکا از این پیمان با توجه به دکترین هسته ای جدید آمریکا معنا پیدا می کند که یکی از موارد مهم آن ساخت و استقرار تسلیحات هسته ای کوچک تر و کم توان تر به منظور افزایش احتمال استفاده از آنها در هر جنگ احتمالی با دشمنان آمریکا به خصوص روسیه است.

مقامات روسیه بر بهانه جویی ترامپ برای خروج از پیمان آی ان اف تاکید می کنند. به همین دلیل مسکو به صراحت اعلام کرده که در صورت خروج آمریکا از پیمان آی ان اف تعهدی در باره رعایت آن نخواهد داشت. تجربه های قبلی نشان می دهد که روسیه در قبال این گونه اقدامات خصمانه بی تفاوت و ساکت نبوده و اقدامات متقابل را سرلوحه سیاست خود قرار داده است. تداوم این رویارویی به معنای بروز بی ثباتی و ناامنی در عرصه بین المللی در سطحی بی سابقه در دوره پسا جنگ سرد است. به نظر می رسد ابعاد اختلافات و نیز سطح تنش های دو جانبه آمریکا و روسیه به سمتی حرکت می کند که نهایت آن را می توان رویارویی مستقیم نظامی و به عبارت بهتر جنگ بین این دو قدرت  هسته ای  خواند.

نویسنده: دکتر سیدرضا میرطاهر