افغانستان و شانس بد ژئوپلتیک !

به گزارش سرويس بين الملل خبرگزاري صدا وسيما، مقتضیات ژئوپلتیک یکی از منابع بحران های بین المللی است. شرایطی که آثار منفی و مثبت برای واحد های سیاسی تحت پوشش خود تحمیل می کند.افغانستان و موقعیت ژئوپلتیک آن، یکی از واقعیات منطقه ای در آسیای مرکزی به شمار می رود.
سرزمین افغانستان در دوره جدید، یکی از مهیاترین مناطق برای رقابت قدرت های پراکنده و قدرت طلب با وجه مشترک "ناپایداری حکومت"در آن سرزمین بود.
اما از مقطع اواسط دهه1970 وکودتا علیه ظاهر شاه و آغاز دوره ناپایداری حکومت، ثبات و امنیت، فراگیری خود را از دست داد. مرحله جدید تر این رقابت ها در عمل از حکومت موقت و سپس انتقالی در سال های 2001 تا 2004 آغاز و تا امروز ادامه دارد.
به موازات این رخدادها، نیروهای بین المللی حاضر در افغانستان و دولت های روسیه، ایران ، چین و پاکستان و به طور مشخص دولت آمریکا، نقش فعالی در صحنه های سیاسی و امنیتی آن داشته اند.

واشنگتن و رویارویی با مسکو و پکن
در اینجا نقش ایالات متحده بارزتر بوده، هم از نظر عملیات نظامی و هم کمک های مالی و فرماندهی لجستیک . یکی از ابزارهای واشنگتن در سیاست افغانستانی اش، به حداقل رساندن نفوذ روسیه و چین در آن کشور از روش های مختلف است.
در مقابل چند سالی است که روسیه و چین در تلاش برای گرفتار نگاه داشتن نیروهای آمریکایی در افغانستان از طالبان حمایت کنند. پاکستان که مامنی فرامرزی برای طالبان افغانستان به عنوان دشمن اصلی آمریکا قلمداد می شود، ظاهرا مصمم است نقش دوگانه خود را ادامه دهد.
در محاسبات ژئوپلتیکی، در حال حاضر نیروهای تقویت شده طالبان در حال توسعه اراضی تحت کنترل خود در افغانستانند و طی سال گذشته چنان تلفات بی سابقه ای به نیروهای دولتی وارد ساخته اند که مقامات کابل دیگر آمار تلفات را را هم فاش نمی کنند.
از سال 2014 و پس از آنکه نیروهای آمریکایی مسئولیت بخش عمده امنیت را به افغان ها واگذار کردند، تلفات نظامیان افغان رو به افزایش گذاشته است. طبق برخی برآوردها، تلفات روزانه نیروهای امنیتی افغان از 22 نفر در سال 2016 اخیرا به 57 نفر رسیده است. کابل و واشنگتن اکنون اذعان دارند که تلفات نیروهای افغان به سطح غیرقابل تحملی افزایش یافته است.
با این حال، 14 هزار نیروی آمریکایی شامل چهار هزار نیرویی که ترامپ اعزام کرد، همچنان در افغانستان حضور دارند و این علاوه بر 26 هزار پیمانکار نظامی آمریکاست.
دونالد ترامپ بجای دنبال کردن رویکردی اساسا متفاوت که قول آن را داده بود، در صدد تکرار تلاش شکست خورده اوباما در دستیابی به توافق با طالبان افغانستان است. اقدامی که آمریکا برای تحقق آن به حمایت کامل ژنرالهای قدرتمند پاکستان نیاز دارد. تا جايي که آمریکا برای جلب حمایت آنها، سه رئیس پی در پی طالبان پاکستان را ترور کرده، هرچند اين گروه تهدید واقعی برای نیروهای آمریکایی نیست اما بزرگ ترین چالش ارتش پاکستان است.
پس از جدیدترین ترورها در ارديبهشت ماه سال جاري که چهار ماه پس از قطع بخش عمده کمکهای امنیتی واشنگتن به پاکستان صورت گرفت، آمریکا در اواخر خرداد ماه در قطر گفتگوهای رو در رو با طالبان افغانستان برگزار کرد.
سال ها قبل دولت اوباما در ابتدا سعی کرد دوحه پایتخت قطر را به کانون مذاکرات تبدیل کند و برای این منظور در سال 2013 به طالبان افغانستان اجازه داد یک دفتر دیپلماتیک غیررسمی در آنجا دایر کند.به هر حال اين روزها تلاش برای آغاز روند آشتی با این شبه نظامیان در حال پیشرفت است.
هرچند شبه نظاميان طالبان، ضمن آنکه برای مذاکرات مستقیم با آمریکا به عنوان ابزاری برای تضعیف مشروعیت دولت افغانستان ارزش قائل است، انگیزه چندانی برای صلح با آمریکا ندارد. به باور کارشناسان طالبان در برابر نیروهای ارتش افغانستان که رو به تضعیف می روند و در موضع تدافعی قرار دارند، در موقعیت بهتری قرار گرفته است. پیروزیهای میدانی طالبان روحیه دولت را تضعیف می کند و احتمال موافقت شورشیان با توافق صلح را کاهش می دهد، چرا که طالبان به نوعي در موضع نسبتا برترند.
در اين ميان آنچه بیش از پیش به طالبان روحيه و جسارت داده، حمایت های اخیر روسیه و چین است. با توجه به اینکه تحریم های آمریکا به اقتصاد روسیه لطمه می زند و جنگ تجاری واشنگتن ضد چین نيز گرمتر مي شود، مسکو و پکن در پي ترفندي براي بهره گيري از طالبان به عنوان ابزاری براي فشار بر آمریکا استفاده کنند.

سياست چين و هند
در عین حال، چین از دیرباز رویکردی دو پهلو در قبال طالبان داشته است. براي نمونه در روز وقوع حمله تروریستی به مرکز تجارت جهانی در نیویورک در سال 2001، یک هیئت چینی یک توافقنامه همکاری اقتصادی و فنی با رژیم منزوی طالبان در پایتخت خود خوانده آن در قندهار امضا کرد.
پس از سال ها، چین که به دنبال نقشی بزرگتر در افغانستان بوده، دوباره در صدد جلب نظر طالبان برآمده است. چین در سالهای اخیر پذیرای هئیتهایی از سوی طالبان بوده و پیشنهاد داده است نقش میانجی را در گفتگوهای صلح ایفا کند. طالبان نيز قول داده به پروژه سه میلیارد دلاری چین برای استخراج مس در نزدیکی کابل که با تاخیر زیادی مواجه بوده است، حمله نکند.
از سوي ديگر هند به عنوان یکی از کمک کنندگان اصلی به افغانستان بطور پیوسته سیاستی را در ضدیت با طالبان دنبال کرده است. دهلی نو با وجود روند رو به بهبود روابطش با واشنگتن، نگران است که گفتگوهای مستقیم با طالبان موجب اعتبار بخشی به این سازمان تروریستی افراطی شود.

جمع بندي
در حال حاضر آمریکا مایل است به عنوان بخشی از توافق صلح، طالبان را در فرآیند تقسیم قدرت در افغانستان جای دهد. اما نقش مخرب روسیه و چین و موفقیت های میدانی طالبان احتمال حصول چنین توافقی را کمتر می کند.
همانطور که سناتور جان مک کین قبل از مرگش پیش بینی کرد، جنگ در افغانستان برای مدت زمانی مدید مانند آتش زیرخاکستر ادامه خواهد داشت./
==================================

نويسنده : محمد حسيني پور - پژوهشگر سياست استراتژيک .
.