سدهای لاستیکی، روش خوبی برای منابع ذخیره آب

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز گیلان، فروردین سال 94 بود که رییس دولت یازدهم برای اولین بار به گیلان سرسبز سفر کرد. سفررییس جمهور به گیلان 18مصوبه داشت که تکمیل طرح هایی چون راه آهن قزوین- رشت، 11کیلومتر باقیمانده آزاد راه قزوین- رشت و تکمیل 4 و ساخت 7 سد لاستیکی از مهمترین این مصوبات بود. شاید یکی از دلایل توجه رییس جمهور به ساخت سدهای لاستیکی دراین سفر، آگاهی از این موضوع بود که گیلان ِپرباران، توان ِخوبی، برای ذخیره آب ندارد و این مصوبه،راهکاری شد برای افزایش توان ذخیره آب در استانی که تولید محصول استراتژیکش - برنج - به آب وابسته است.

نمودارهای آماری اداره کل هواشناسی گیلان نشان می دهد، میانگین بارش سالانه در گیلان، حدود هزار و200 میلی متر است که این میزان، یک و نیم برابر ِمتوسط جهانی و 4 و نیم برابرِمتوسط کشوری است.اگرچه کارشناسان معتقدند«آب»عامل جنگ آینده بین کشورهاست و مشکل کم آبی و خشکسالی، به علت تغییرات اقلیمی، مشکل  جهانی و ازجمله ایران است اما سوال اینجاست که چرا پرباران ترین استان کشور، با این مشکل، دست وپنجه نرم می کند؟ کارشناسان، توزیع زمانی نامناسب بارش، کاهش ظرفیت ذخیره سازی سد سفیدرود و نبود زیرساختها و امکانات مناسب برای ذخیره سازی نزولات جوی را ازمهم ترین دلایل این امر می دانند.  
آنطور که سمانه نگاه،کارشناس اداره کل هواشناسی گیلان می گوید: بیش از70 درصد بارندگیهای این استان، در پاییز و زمستان اتفاق می افتد که فصل کشت وکار برنج نیست.  
وی ویژگی اقلیمی، توپوگرافی و جغرافیایی گیلان را هم مزید برعلت می داند و می گوید: از آنجا که فاصله بین مناطق مرتفع کوهستانی و دریا در گیلان نزدیک است، بخش قابل توجهی از بارشها در زمان کوتاهی از دسترس خارج شده و از بلندی به سمت مناطق پایین دست رفته، وارد دریا می شود.
این دارنده مدرک دکترای هواشناسی در تشریح این مطلب مثالی زد و افزود : اگرچه میانگین بارش سالانه 15سال اخیر در رشت، حدود هزار و 265 میلی متر است اما توزیع ماهانه بارش رشت نشان می دهد که حجم وسیعی معادل حدود نیمی از این مقدار بارندگی، وارد دریا می‌ شود و بقیه هم در آب های زیر زمینی نفوذ می کند.

سمانه نگاه با بیان اینکه بارش های گیلان، نقش چندانی در تغذیه و آبگیری سد سفید رود - تنها سد مخزنی استان - ندارد، گفت: سهم این سد از بارش های سالانه، فقط حدود 300 میلی متر بارانی است که سالانه در شهرمنجیل - محل قرارگرفتن سد سفید رود- می بارد.  
وی می گوید: اگرچه گیلان، یکی از استانهای دارنده رکوردهای بارشی منحصر به فرد است اما منبع اصلی تغذیه این سد، از بارشهای کردستان، البرز، قزوین و اردبیل است.
 سمانه نگاه در تشریح این موضوع گفت: برای مثال بارش127میلی متری سومین روز پاییز سال 91 در رشت که در کمتر از5 ساعت روی داد، نمونه بارز این رکوردهاست، این مقدار بارش ، معادل بیش از70 درصد کل نزولات جوی سالانه استان تهران است.  
درست است که کارشناسان هواشناسی، توزیع زمانی نامناسب بارش را یکی از دلایل مشکل کم آبی در استان پرباران گیلان می دانند اما بی شک ایجاد زیرساخت های ذخیره آب از جمله سدها می تواند این مشکل را حل کند.
گذری بر سد 55 ساله سفیدرود که آب مورد نیاز 170هزار هکتار، معادل70درصد شالیزارهای گیلان را تامین می کند نشان می دهد که این سد،  چند سالیست توان جوانی خود را برای ذخیره سازی آب از دست داده است. سدی که حدود نیم قرن پیش، می توانست حدود یک میلیارد و800 میلیون مترمکعب آب را ذخیره کند، حالا گـَرد ِپیری رویش نشسته و توانش به حدود یک میلیارد و50 میلیون مترمکعب کاهش یافته است. این در حالی است که بر اساس اعلام کارشناسان جهاد کشاورزی، فقط شالیزارهای گیلان، سالانه حدود 2میلیارد و850 میلیون مترمکعب آب نیاز دارند. آنطور که کارشناسان شرکت آب منطقه ای گیلان می گویند: رسوب گذاری های مداوم رودخانه های قزل اوزن و شاهرود، احداث 66 سد در مسیر رودخانه های منتهی به سفیدرود و افزایش بهره برداری دیگر استانها از دلایل کاهش میزان ورودی آب و توان ذخیره سازی سد سفید رود است.

مسئولان حوزه مدیریت آب زراعی، اگرچه چند سالیست برای رفع ِمشکل ِکم آبی ِگیلان ِ پُر باران، استفاده از ظرفیت ها ومنابع آبی دیگر ازجمله چاه ها و آب بندان ها را در دستور کار خود دارند اما باید دید چقدر در فراهم کردن زیرساخت ها و امکانات دیگر ذخیره سازی نزولات جوی از جمله سدها موفق عمل کرده اند. گامی که بنا بود از فروردین 94  با تصویب ساخت 7 سد لاستیکی و تکمیل 4 سد لاستیکی دیگر، محکم تر برداشته شود.  
فراموش نکنیم که بنابر اظهارات رییس دولت یازدهم در آن سفر، مقرر شده بود 4 سد لاستیکی در دست ساخت در سال 94 و 7 سد دیگر هم در سال 95عملیاتی شود ، اما بررسی ها حاکیست از 4 سدی که باید تا پایان سال 94به بهره برداری می رسید، فقط یک سد در دهنه سر آستانه اشرفیه، با یک سال تاخیر، زمستان پارسال به بهره برداری رسید و آبگیری شد.
معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه ای گیلان با بیان اینکه سد دهنه سر آستانه اشرفیه آب زراعی حدود هزار هکتار شالیزار این شهرستان و شالیزارهای بخش رودبنه لاهیجان را تامین می کند، گفت : تکمیل 3سد لاستیکی دیگر در انبارسر آستانه اشرفیه،  پهلوان بست لنگرود و فخرآباد رشت، روند کندی دارد و بطورمیانگین 35درصد پیشرفت دارد. سدهایی که استارت ساخت آنها 3 سال، قبل از سفر رییس دولت یازدهم به گیلان یعنی از سال 91 زده شده بود.
خانی پور افزود: ساخت 7 سد لاستیکی مصوب سفر رییس جمهور هم که از سال 94 آغاز شد، بطورمیانگین حدود 35 درصد پیشرفت دارد.
وی کمبود اعتبارات، تملک اراضی و تا حدودی هم نامناسب بودن شرایط جوی برای انجام عملیات عمرانی را از مهم ترین دلایل کندی روند ساخت و تکمیل 11سد لاستیکی گیلان عنوان کرد.
معاون طرح  و توسعه شرکت آب منطقه ای گیلان در تشریح دلایل کندی روند اجرای این طرح گفت: درست است که براساس مصوبه سفر، بنا بود 4 سد لاستیکی ، با اعتبارات سالانه 20میلیارد تومان، دو ساله تکمیل شود اما به علت مضیقه اعتباری که مشکلی کشوری است از سال 94 تاکنون بطورمیانگین، سالانه حدودنیمی از اعتبارات مصوب،چیزی حدود  9میلیارد تومان دست مان را گرفت که توانستیم در مجموع، 35 درصد کار را پیش ببریم.

خانی پور افزود : از سال 94تاکنون برای ساخت 7 سد لاستیکی دیگر هم سالانه فقط حدود 15 میلیارد تومان، تخصیص یافته، درحالی که قرار بود هر سال 35 میلیارد تومان تخصیص یابد.
وی تامین نشدن به موقع اعتبارات را هم مزید برعلت می داند و می گوید : درحالیکه اعتبارات سالانه  باید اوایل مهر  ابلاغ شود،اما امسال ،3 ماه از موعد مقرر گذشته و هنوز  اعتباری در این زمینه  ابلاغ نشده است. 
نماینده مجری طرح احداث سدهای لاستیکی گیلان هم در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما، مشکل تملک اراضی را هم یکی از موانع پیشبرد سدهای لاستیکی عنوان کرد و گفت: زمینهایی که برای ساخت سدهای لاستیکی، در نظر گرفته شده، عموما در مناطق ساحلی قرار داشته و در مقایسه با زمین های دیگر از ارزش بالاتری برخوردارند.
هادی پاک زاد با بیان اینکه کارشناسان دادگستری، بر اساس معیارها و شاخص های متناسب با طرح های عمرانی این زمینها را نرخ گذاری می کنند که، چندان به مذاق مالکان خوش نمی آید و این امر توافق با مالک و فرآیند تملک اراضی را طولانی می کند. 
وی می گوید: در مواقعی هم با مقاومت متصرفانی روبرو می شویم که فرآیند پس گرفتن زمین ها از آنان زمان بر است. 

نماینده مجری طرح احداث سدهای لاستیکی گیلان در این باره مثالی زد و گفت : با وجود نرخ گذاری زمین های تعیین شده برای سد گالش کلام لنگرود حدود یک سال است که نتوانسته ایم نظر مالکان خصوصی را برای تملک اراضی آن جلب کنیم چون آنها می گویند نرخ تعیین شده منصفانه نیست و باید این نرخ افزایش یابد.
وی شرایط نامساعد جوی بویژه در نیمه دوم سال را هم مزید بر علت می داند و می گوید: در مواقعی، هنگام انجام برخی عملیات عمرانی مثل بتون ریزی، بارندگی از سرعت کار کم می کند و مجبوریم چند هفته منتظر مساعد شدن هوا بمانیم که این امر فرآیند اجرای طرح را تا حدودی کند می کند.  
به گفته نماینده مجری طرح احداث سدهای لاستیکی گیلان اگرچه مشکل تملک اراضی سدهای لاستیکی در مراحل پایانی است و یکی از موانع، از سر راه برداشته می شود اما اگر روند تخصیص اعتبارات به همین منوال پیش برود،3 سد لاستیکی نیمه کاره، 18 ماه دیگر تکمیل می شود و ساخت 7 سد لاستیکی دیگر هم تا پایان سال 97به سرانجام خواهد رسید. 
کوتاه سخن اینکه: اگرچه بنا شده بود4 سد لاستیکی گیلان از سال 94 و 7 سد هم از پارسال، به داد زمین های تشنه گیلان درمواقع کم آبی برسند و جبران کاهش حجم ذخیره آب سد55 ساله سفیدرود باشند، اما مشکل نام آشنای کمبود اعتبارات که مسئولان آن را مشکلی کشوری می دانند و از طرفی دیگر حکایت قدیمی تملک اراضی که تقریبا از پای ثابت گیر ِ بسیاری از طرحهای عمرانی گیلان است، باعث شده چرخ اجرای سدهای لاستیکی، کم باد  و سرعتش کند شود  و فقط یک سد از پارسال دست شالیزارها را در بحران کم آبی بگیرد. البته متولیان اجرای طرحهای مدیریت آب، امیدوارند تا یکسال و نیم دیگر سدهای لاستیکی را به تدریج به سامانه مدیریت منابع آب زراعی گیلان اضافه کنند.