ایرانیان در فضای تلگرام مخاطب، کاربر یا مخابر؟

پژوهش خبری صدا وسیما:چهارمین همایش مدیریت رسانه دوشنبه 8 آبان ماه در دانشگاه صداوسیما برگزار شد .مقاله «خوشه بندی نحوه استفاده کاربران ایرانی از تلگرام استفاده از تکنیک مدلسازی ساختاری تفسیری» یکی از مقالات منتخب بود که در این همایش ارائه شد.

نویسندگان این مقاله هدف از انجام این تحقیق را کاربرشناسی نحوه استفاده ایرانیان از تلگرام  عنوان کردند که به دنبال پاسخ به سوالات زیر بودند.

1-کاربران تلگرام در ایران چگونه و به چه نحو از این رسانه استفاده می کنند؟

2-آیا کاربران ایرانی تلگرام به معنای واقعی ویژگی‌های کاربر بودن را دارند؟

3-آیا کاربران ایرانی تلگرام در این فضا در ظاهر کاربر اما در باطن مخاطب به کنشگری می پردازند؟ 

پاول دروف، موسس تلگرام در پیامی که به مناسبت 4 سالگی تلگرام مرداد ماه 1396منتشر کرد  اعلام کرد که بیش از 40 میلیون از کاربران فعال این پیام رسان ایرانی هستند. با بررسی که محققان نیز از طریق سایت در بندی  اینترنتی الکسا داشتیم  در حدود 29.6 درصد از بازدید  تلگرام از سوی ایرانی­ها صورت می گیرد .اگر 100 میلیون نفر اعلامی از سوی موسس تلگرام را برای این پیام رسان در نظر بگیریم، در حدود 30 میلیون نفر در این شبکه اجتماعی طبق آمار الکسا حضور دارند. در هر حال با استناد به این منابع می توان حضور 30 تا 40 میلیون ایرانی در تلگرام را مورد توجه قرار داد که ضرورت و اهمیت کاربرشناسی در شبکه های اجتماعی و آگاهی از نحوه رفتار و علایق و فعالیت کاربران شبکه های اجتماعی را به ما گوشزد می کند. مانوئل کاستلز جامعه شناس نامدار معاصر در نظریه ارتباطات خودگزین خود برای کاربران سه ویژگی در نظر می گیرد که عبارت از "خود مصرف کنندگی"، "خود منتشر کنندگی"و "خود تولید کنندگی" است. نتایج تحقیق برخلاف متغییرهای موجود در نظریه کاستلز نشان می دهد که ایرانیان هنوز در فضای شبکه های اجتماعی به مرحله کاربر بودن ورود نکرده اند و مطابق با ویژگی های مخاطب در شبکه های اجتماعی  حضور دارند. کاربران ایرانی در فضای تلگرام مصرف محتوا را در اولویت اول قرار داده اند و در مرحله بعد بیشتر علاقه مند هستند منتشر کننده مطالب تولید شده در کانال­ها و گروه­های تلگرامی باشند و در مرحله آخر نیز تنها بخشی کوچکی از کاربران با فاصله زیادی از دو کارکرد قبلی، به تولید محتوا می­ پردازند.

برای دریافت بهتر موضوع ماتریس نفوذ و وابستگی ارائه شده در مقاله در این یادداشت ارائه می شود که با استفاده از مدل ساختاری- تفسیری تهیه شده است.

 نمودار: ماتریس نفوذ - وابستگی

همانطور که مشخص است عوامل زیر به ترتیب 1-مصرف محتوای گروه های تلگرامی توسط کاربران ، 2-مصرف محتوای کانال های تلگرامی توسط کاربران و3- تولید یک سویه پیام در کانال های تلگرامی در ناحیه پیوندی قرار گرفته اند یعنی دارای قدرت نفوذ و وابستگی زیاد می باشند. یعنی کاربران تلگرام به این عوامل وابسته بوده­ اند و این عوامل در فعالیت های کاربران در این فضا دارای نفوذ زیادی هستند اما انتشار و فوروارد کردن محتوا در کانال های تلگرامی در ناحیه نفوذ قرار گرفته و نشان می دهد که وابستگی کاربران به انتشار به مانند مصرف محتوا نیست اما این عامل دارای قدرت هدایت کنندگی زیاد است و انتشار محتوا جای خالی تولید پیام کاربران را گرفته است. در ناحیه وابسته فعالیت کاربران در انتشارو فوروارد کردن پیام های یک سویه تولید شده کانال های تلگرامی قرار دارد که این نوع از متغیرها دارای قدرت نفوذ کم  و وابستگی نسبتاً بالای کاربران تلگرام را نشان می دهند.

به نظر می­ رسد اکثریت مشارکت کنندگان در این شبکه اجتماعی در تولید محتوا در این فضا نقشی ندارند و در این فضا به مانند رسانه های سنتی عمل می­ کنند و نقش مخاطبانی را دارند که کمی فعال تر شده اند و با گزینش گری و درگیری در فضای تلگرام به مصرف محتوا در درجه اول و انتشار محتوا در درجه دوم می پردازند. اکثریت کاربران ایرانی در فضای تلگرام فاصله زیادی با تبدیل شدن به کاربر دارند و ماهیتا هنوز در فضای مخاطبان نیمه فعال سیر می­ کنند و شاهد این مدعا تعداد بالای کانال های تلگرامی است که به رسانه های ارتباط جمعی مانند روزنامه ها و روابط عمومی سازمان ها و شرکت هایی تعلق دارند که به تولید و انتشار محتوا در این فضا مشغولند و به استفاده تکمیلی از این فضا می­ پردازند ، بنابراین قدرت ارتباطات در این فضا را کانال های تلگرامی در اختیار دارند که در این فضا متولد شده اند . در پایان محققان این تحقیق معتقدند که مصرف و انتشار محتوا در تلگرام از سوی کاربران ایرانی نمی­تواند به معنای واقعی در رشد و ارتقای دانش و سواد رسانه ای آنها موثر باشد و روزانه هر کاربر ایرانی با پیام­ های زیادی مواجه می­ شود که خود نقشی در تولید آنها ندارد و یا به صورت منفعلانه به مصرف آنها می پردازد یا از کنار آنها می گذارد و یا سعی می کند که برخی از آن پیام ها را به سایر افراد فوروارد کند. شاید بتوان واژه ای بین مخاطب و کاربر را برای بیشتر افراد حاضر در تلگرام پیشنهاد کرد و آنها را «مخابر» نامید.

پژوهش خبری // هادی البرزی، کارشناس رسانه