ارتکاب هر یک از جرائم خیانت، دریافت رشوه، جرائم سنگین اجتماعی و ادای شهادت دروغ تحت سوگند، می‌تواند رئیس جمهور آمریکا را به استیضاح بکشاند. در خصوص ترامپ دو بهانه عمده برای استیضاح وجود دارد: 1. دارایی‌های ترامپ در کشورهای خارجی (که سرپیچی وی از بند درآمدهای خارجی در قانون اساسی - به منظور جلوگیری از تلاش قدرت‌های خارجی برای تحت فشار گذاشتن مقامات آمریکایی) 2. همدستی با روس ها در موضوع انتخابات 2016 که هر دو در زمره جرائم و خطاهای سنگین قلمداد می‌شوند.

بلافاصله پس از مراسم تحلیف ترامپ، رسانه‌های آمریکایی از تلاش برای استیضاح او خبر دادند. بهانه اصلی این تلاشها هم این بود که ترامپ ممکن است از موقعیت سیاسی برای افزایش دارایی‌های خود سوء‌استفاده نماید. در آن زمان نگرانی‌هایی درباره کسب و کار و املاک و مستغلات ترامپ به ویژه در کشورهای خارجی مطرح بود. بنابراین نمایندگان دمکرات از جمله «جرالد ندلر» نماینده نیویورک از دادستان کل آمریکا خواستند وضع مالی ترامپ، روابطش با روسیه و نقض احتمالی قانون اساسی از سوی وی را بررسی نماید. برخی منابع این اقدام را به عنوان اولین گام در روند استیضاح ترامپ عنوان کرده‌اند.[1]

دوماه بعد از تحلیف ترامپ «ماکسین واترز» نماینده دمکرات مجلس نمایندگان در توئیتی از آمادگی برای استیضاح ترامپ خبر داد. واترز تبانی با روسیه برای مداخله در انتخابات را دلیل این موضوع اعلام کرد. [2]

اما ماجرا از هنگام برکناری جیمز کومی از ریاست پلیس فدرال آمریکا جدیتر شده است. نهم ماه می همزمان با سفر لاوروف، وزیر خارجه روسیه به واشنگتن، ترامپ رئیس پلیس فدرال آمریکا را به دلیل ناکارآمدی برکنار کرد. ارتباط برکناری جیمز کومی با موضوع روسیه به این دلیل مطرح است که کومی در مورد ارتباط تیم ترامپ با روسیه در حال انجام تحقیقات بود. [3]

یک روز بعد از برکناری کومی نمایندگان دمکرات از " لحظه استیضاح" سخن گفتند و تاکید کردند برکناری کومی نشانگر ممانعت رئیس جمهور از اجرای عدالت است و رسیدگی به موضوع استیضاح را ضروری کرده است.[4] در همین راستا «برد شرمن»، نماینده دموکرات ایالات کالیفرنیا، 12 ژوئن نسخه‌ای از طرح پیشنهادی خود برای استیضاح رئیس جمهور را ارائه داد. شرمن در این نامه استفاده ترامپ از تهدید برای متوقف کردن تحقیقات درباره مایکل فلین را نقض آشکار قانون اساسی آمریکا دانسته است. به گفته شرمن اکنون مدارک کافی برای طرح استیضاح وجود دارد و منافع ملی آمریکا هم ایجاب می‌کند این کار انجام شود.[5]

اکنون ترامپ در چه شرایطی است؟

جیمز کومی رئیس برکنار شده اف‌بی‌آی هشتم ژوئن در جلسه استماع سنای آمریکا حاضر شد تا برای روشن شدن پشت پرده مسائل به پرسشهای سناتورها پاسخ دهد. کومی در این جلسه گفت تصور می‌کند به علت روش هدایت تحقیقات مربوط به دخالتهای احتمالی روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، از سمت خود برکنار شده است. پس از طرح ادعاهای کومی در خصوص مکالمات محرمانه با ترامپ،‌ کمیته اطلاعات مجلس نمایندگان آمریکا به کاخ سفید دو هفته (تا پیش از 23 ژوئن) فرصت داد تا محتوای مکالمات ضبط شده جیمز کومی و دونالد ترامپ را به کمیته تحقیق ارائه کند. اگر مکالمات ضبط شده، مؤید اظهارات کومی باشد ترامپ با رسوایی مواجه و تاریخ بار دیگر تکرار خواهد شد.

۴ اوت ۱۹۷۴پس از انتشار متن پیاده شده نوار مکالمات کاخ سفیدو فاش شدن دستور ریچارد نیکسون برای متوقف کردن تحقیقات اف‌بی‌آی درمورد سرقت واتر گیت، تصمیم مجلس نمایندگان برای موافقت با نظر کمیته قضایی جهت استیضاح قطعی شد. ریچارد نیکسون هم برای پرهیز از برکناری توسط کنگره در ۸ اوت ۱۹۷۴ از سمت خود کناره‌گیری کرد.

سناتور «سوزان کالینز» درخواست ترامپ از کومی را اقدامی نامناسب دانسته و گفته است این درخواست، عبور از مرزی است که رئیس جمهور نباید از آن عبور کند. [6] «چارلز کولییر» استاد حقوق دانشگاه فلوریدا هم معتقد است نسبت به پیش از شهادت جیمز کومی در کمیته سنا، احتمال برکناری دونالد ترامپ از مقام ریاست جمهوری بیشتر شده است. اما برای اینکه کنگره تحت کنترل جمهوری‌خواهان روند خلع ترامپ را تائید کند، باید مسیری طولانی پیموده شود.[7]

«پریت باهارا»، دادستان سابق آمریکایی نیز معتقد است شواهدی برای گشودن پرونده علیه دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا به علت جلوگیری از اجرای عدالت وجود دارد. او با اشاره به تهدید جیمز کومی از سوی ترامپ گفته: این عمل جرم باشد یا نباشد؛ کنگره وی را استیضاح کند یا نکند، موضوع بسیار مهمی است. باهارا اقدام رئیس جمهور بر اساس ترجیحات شخصی را مغایر قانون اساسی آمریکا دانسته است.[8]

روند استیضاح به چه شکل است؟

«ایمپیچمنت» یا استیضاح به معنای مؤاخذه رییس جمهور یا دیگر مقامات فدرال، یکی از اختیارات قوه مقننه آمریکا است. البته استیضاح به معنای اخراج از کاخ سفید نیست، بلکه اگر اکثریت مجلس نمایندگان و دو سوم سناتورها به استیضاح رای مثبت بدهند رئیس جمهور کاخ سفید را ترک می‌کند.

استیضاح به دو شیوه آغاز می‌شود: اول: دیوان عالی فدرال ایالات متحده آمریکا علیه یکی از مقامات رسمی کشور اعلام جرم می‌کند و از کنگره می‌خواهد به موضوع رسیدگی کند. دوم: کنگره رأسا علیه مقام دولت فدرال اعلام جرم می‌کند. در کنگره، بعد از آنکه اکثریت مجلس نمایندگان طرح استیضاح را به تصویب رساندند، موضوع به سنا محول می‌شود و مجلس سنا با احضار مقام مسؤل او را مورد پرسش قرار می‌دهد. اداره این جلسه (یا جلسات) که مشابه جلسه دادگاه است بر عهده رئیس دیوان عالی فدرال است و سناتورها در نقش دادستان ایفای نقش می‌کنند. بعد از دفاع متهم (مقام مسئول)، اگر دو سوم سناتورها دفاع را کافی ندانند، مقام دولتی عزل خواهد شد.

بعد از عزل رئیس جمهور، معاون رئیس جمهور شانس اول جانشینی است؛ اما 17 نفر دیگر شامل رئیس مجلس نمایندگان، رئیس زمانی سنا و 15 عضو کابینه هم شانس جانشینی دارند که البته هر کدام که جانشین شوند، باید اکثریت موافق سناتورها را کسب نمایند.

دورنمای طرح استیضاح ترامپ

طراحان استیضاح می‌دانند که جمهوری‌خواهان به راحتی از این طرح حمایت نخواهند کرد. اکثریت ساده مجلس نمایندگان باید به نفع استیضاح رای بدهند و پس از آن 67 سناتور باید به توافق برسند که رئیس جمهور مقصر است. این در حالیست که دمکراتها در مجلس سنا در جایگاه اقلیت قرار دارند. با این حال چشم‌انداز ریاست جمهوری پنس بعد از ترامپ اطمینان خاطر بیشتری برای جمهوری‌خواهان ایجاد می‌کند؛ زیرا پنس فردی محافظه‌کار و قابل پیش بینی است. برخلاف انتظار ممکن است جانشینی پنس برای دمکراتها شرایط بدتری ایجاد نماید. زیرا پنس با ایده‌های محافظه‌کارانه خود در عرصه‌های اجتماعی بسیاری از باورهای دمکراتها را به چالش می‌کشد.

لازم به ذکر است نیکسون در زمان تسلط دمکراتها بر کنگره در معرض استیضاح قرار گرفت؛ جانسون و کلینتون در زمان حاکمیت جمهوری‌خواهان بر کنگره استیضاح شدند؛ اما اکنون کاخ سفید و کنگره هر دو تحت تسلط جمهوری‌خواهان است؛‌ بنابراین تلاشها برای استیضاح ترامپ چشم‌انداز روشنی ندارد، اما اگر دمکراتها در انتخابات میاندوره‌ای 2018 کنگره آمریکا اکثریت را کسب کنند، می‌توانند به نتایج تلاش‌ها برای استیضاح ترامپ امیدوار باشند.

پژوهش خبری صدا وسیما//پژوهشگر: دارابی

منابع: